Orqa miya nerv sistemasining tuzilishi reja orqa miyaning umumiy tuzilishi. Orqa miya reflektor va O’tkazuvchi vazifasi

Joints and Ligaments of the Vertebral Column

The spinal column is composed of independently mobile segments that

are connected with each other by mobile and immobile joints. An independently

mobile segment is a functional unit. It consists of the bones of

two neighboring vertebrae with their connecting disk, the synovial

vertebral joints of the vertebral arch (zygapophyseal joints, juncturae zygapophysiales),

the ligaments, and the corresponding muscles

(Fig. 4.13a). The intervertebral disk is of pivotal importance in the independently

mobile segment. It is composed of an outer dense fibrous

tissue ring (annulus fibrosus) and a central gelatinous core (nucleus pulposus)

(Fig. 4.13b). The disks are attached to the neighboring vertebral

bodies by synchondroses, and their position is further secured by the

anterior and posterior longitudinal ligaments. Additionally, the spines,

the transverse processes, and the vertebral arches are connected to each

other by a strong ligamentous system. The articular facets of the articular

processes (see Figs. 4.10 and 4.13a, b) are flat and are classified as synovial

joints. The variations in the directions of their facets determine the

mobility of each vertebral segment.
Orqa miyaning reflektor faoliyati va markazlari. Orqa miyaning ikkinchi asosiy funksiyasi lining reflektor faoliyatidir. Spinal baqaning reflekslari bilan tanishganimizda buni ko’rgan edik. Muhim funksiyalarning reflektor markazlari orqa miyada joylashgan.
Masalan, orqa miyaning Bo’yin boplimida diafragma nervining markazi; Bo’yin va Ko’krak boplimida qopl, Ko’krak , orqa va qorin muskullarining markazlari; bel boplimida oyoq muskullarining markazlari; dumgpaza boplimida - siydik chiqarish, defekasiya va jinsiy faoliyat markazlari bor.
Ter chiqarish markazlari, shuningdek tomirlarni toraytiruvchi va kengaytiruvchi markazlar ham orqa miyadadir.
Biror markazning qayerda joylashganligini aniq bilish tibbiyot amaliyoti uchunjuda katta ahamivatga egadir, chpunki muayyan muskullar gunihi faoliyatining buzilganligini yoki ayrim funksiyalarning buzilganligini tekshirib, orqa miyaning qaysi boplimi zararlanganlgini yoki qaysi boplimining funksiyasi buzilganligini bilsa bo’ladi.
Ayrim reflekslarning yoylari orqa miyaning qatpiyan muayyan qismlaridan o’tadi. Shunday qilib retseptordan kelib chiqqan qo’zg’alish markazga intiluvchi nerv orqali orqa miyaning muayyan qismiga boradi. Orqa miyadan oldingi ildizlar bilan birga chiquvchi, markazga intiluvchi tolalar gavdamizning qatpiyan muayyan qismlarini innervatsiya qiladi. Orqa miyadan o’tadigan pastga tushuvchi va yuqoriga ko’tariluvchi yo’llar reflektor markazlarni bir-biri bilan va bosh miya bilan bog’laydi.
Muskullar tonusning borligi baqalar ustida qilingan tajribalarda isbot etilgan. Bu tajribalarda spinal baqa (bosh miyasi olib tashlangan baqa) shtativga osib qopyiladi. Shu baqaning keyingi oyoqlariga eptibor berilsa, ular garchi osilib tursa ham bir qadar bukilganligini ko’rish mumkin.Shunday baqaning bir tomonidagi orqa miya ildizlari qirqib qopyilsa. o’sha tomondagi muskullar tonusi yo’qoladi va baqa oyogpi shalpillab osilib tushadi.
Orqadagi ildizlardan o’tadigan sezuvchi yoki markazga intiluvchi yo’llar qirqib qo’yilgan da tonusning yo’qolishi, muskullar tonusi refleksdan iborat ekanligini va reflektor yoy zararlanganda tonus yo’qolishini ko’rsatadi. Ana shu refleksning yoyi bilan tanishaylik.
Muskullarning vaziyati o’zgartirilganda yoki cho’zilganda ularning retseptorlarida qo’zg’alish kelib chiqadi. bu qo’zg’alish markazga intiluvchi tolalar orqali orqa miyaga o’tadi. Qo’zg’alish to’lqinlari orqa miyadan muskullarga kiradi va ularni qo’z gpab, hamisha malum darajada tarang holda ushlab tutadi, ya’ni muskullar tonusini vujudga keltiradi. Muskullarning tarangligi va vaziyati uygpoqlik va uyqu davrida to’xtovsiz o’zgarib turganligidan orqa miyaga uzluksiz impulslar kirib turadi, shuning natijasida muskullarda o’zgarib turadigan, lekin umr Bo’yi saqlanadigan tonus vujudga keladi.
Shunday qilib, refleks yoyi muskullarda boshlanadi, muskullardagi retseptorlar (proprioretseptorlar) refleks yoyining bosh qismi hisoblanadi. So’ngra, markazga intiluvchi tolalar va orqa miyaga keladi. Orqa miyada qo’zg’alish markazdagi refleks yoyining keyingi qismi markazdan qochuvchi nerv va uning muskuldagi oxirlaridir.
Reflektor tonus yurishda, qopl-oyoqni harakatlantirishda va gavda vaziyatini saqlashda gpoyat muhim ahamiyatga ega. Gavdani yoki ayrim organlarni uzoq vaqt muayyan vaziyatda tutish, masalan kitob opqiganda yoki xat yozganda boshni engashtirish nerv markazlari bilan muskullar tonusi tufayligina mumkin bo’ladi. Harakatlarimizning tekis. uygpun bo’lishi uchun muskullar tonusining ahamiyati muhim. Bu, mehnat jarayonlarida va boshqa harakatlarda ayniqsa muhimdir, Shu refleks yoyining qanday boplmasin biron qismi buzilgan boplmasin biron qismi buzilgan bo’lsa, harakatlarimiz uygpun boplmasdan, uzuq-yuliq bo’lgan bog’luredi.
Odamda orqa miya markazlarining tonusini va muskullar tonusini bosh miya nazorat qiladi.
Orqa miyadagi ba`zi reflektor funktsiyalar xomilaning ona kornida rivojlanayotganida yuzaga keladi. Xomila 2 — 3 oylik bo’lganida harakatlana boshlaydi. Yangi tugilgan bola oyoq panjasining tagi ta`sirlansa 2 — 3 minutdan so’ng oyoq, panjasida bukish refleksi hosil bo’ladi. Bu refleks bola tugilgandan so’ng 6 oy utgach yo’qolib ketadi.
Bola 9—10 oyligida yura boshlaydi. Orqa miyadagi harakat markazlari ishi ortadi, nervlar miyenlashishi z yoshgacha davom etadi .
Nerv sistemasi asosan tashqi mupitdan ichki organlardan keladigan turli axborotlarning kabul kiladi va ularni markaziy nerv sistemasiga Yetkazib beradi.
Nerv sistemasi organizmdagi barcha organlarni bir-biri bilan bog’lab organizmning bir butunligini taminlaydi. Organizmni tashqi muhit bilan bog’laydi xamda uni tashqi muhitga moslashtiradi. Nerv sistemasi yordamida atrof muhitdan turli signallar qabul qilinadi ular analiz va sintez kilinib, turli reaktsiyalar bilan javob qaytariladi.
Nerv sistemasi ichki sikretsiya bezlarida ishlab chikariladigan turli gormonlarning qon orkali organizmga ko’rsatadigan tasirini va moddalar almashinuvini boshkarib turadi, o’sish, rivojlanishga tasir etadi. Bundan tashqari nerv sistemasining oliy bo’limlarida ruxiy funktsiyalar amalga oshiriladi. Idrok etish, fikrlash nutk va Yokazolar oliy nerv faoliyati bilan boshkarib turiladi.
Nerv sistemasi markaziy (bosh va orqa miya), periferik (chetda joylashgan) nervlar, ularning oxirgi apparatlaridan tashkil topgan qisimlarga bo’linadi. Markaziy nerv sistemasida nerv hujayralari (neyron tanalarining periferik qismi asosan nervlardan, ya`ni tolalar boglamidai iborat bo’lib, bu tolalarning tanasi (nerv hujayrasi) nerv sistemasining markaziy qismida joylashgan.
Nerv sistemasi shartli ravishda ikkita simpatik va vagetativ nerv sistemasiga bo’linadi. Skelet muskullarini va ba`zi ichki organlarini (til, hiqildoq, xalkum va hokazolarni) ta`minlab turadigan nervlar somatik nervlar sistemasi, bo’lib asosan organizmni tashqi muhit bilan bog’laydi va skelet muskullari harakatini boshqaradi.
Vegetativ nerv sisgemasi ichki organlarni (me`da, ichaklar, nafas olish, siydik-tanosil organlarini, ichki sekretsiya bezlari, teri, yurak va kon gomirlarini) nerv bilan ta`minlaydi.