Orol fojiyasi kelib chiqish sabablari

« Zamonaviy dunyoda tabiiy fanlar: Nazariy va amaliy 
izlanishlar» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiyasi 
quyiladigan suv miqdori yildanyilga kamaya bordi. Oqibatda dengizda suv sathi 
jadal surʼatlarda pasaya boshladi. Orol dengizida suv sathi pasayishining uning 
suv yuzasi va suv sigʻimiga taʼsiri Orol dengizi da suv sathining pasayishi suv 
balansi elementlarining qiymatlariga ham keskin taʼsir koʻrsatdi: 1911—60 
yillarda dengiz sathi oʻrtacha 53,04 m ni tashkil etib (Boltik, sistemasida), 
daryolar dengizga quyadigan suv miqdori 56 km³, dengiz yuzasiga yogʻgan 
atmosfera yogʻinlari miqdori esa 9,1 km³ ga teng boʻlgan. Sarflanish, yaʼni chiqim 
esa, asosan, bugʻlanishdan iborat boʻlib, shu davrda oʻrtacha 66,1 km³ ni tashkil 
etgan. Shu davr ichida suv balansida salbiy farq qayd etilgan: dengiz har yili 
1 km³ dan, 1911—60 yillar davomida 50 km³ hajmdagi suvni yoʻqotgan. Orol 
dengizi Oʻrta Osiyoda va butun dunyodagi eng yirik shoʻr koʻllardan biri 
hisoblanadi. Yaqin oʻtmishda uning maydoni orollar bilan birga deyarli 68,0 
ming kv km ni, suvining hajmi 1000 kub km ni tashkil etgan. Oʻrtacha chuqurligi 
50,5 m atrofida boʻlgan Havzasining kattaligi (690 ming kv km) jihatdan Kaspiy 
dengizi, Amerikadagi Yuqorikoʻl va Afrikadagi Viktoriya koʻlidan keyin toʻrtinchi 
oʻrinda turgan. Orol dengizida 300 dan ortiq orollar boʻlib, ulardan eng kattasi 
Koʻkorol, Vozrojdenie, Borsakelmas boʻlgan. Orol dengiziga 20-asrning 60-
yillarigacha Amudaryodan 38,6 kub km, Sirdaryodan 14,5 kub km, suv kelib 
turgan. Dengiz akvatoriyasiga yiligi 82–170 mm yogʻin yogʻadi. Dengizga 5,5 kub 
km erosti suvlari ham qoʻshilib turgan. Suvning shoʻrligi 10-11 % boʻlib, suv 
tarkibida tuzlar miqdori 11 mlrd tonna ga yaqin deb baholangan. Dengizda 
kemalar qatnovi mavsumi 7 oy davom etgan. Aralsk va Moʻynoq kabi yirik 
portlari boʻlgan. Orol dengizi atrofidagi aholi, asosan, baliqchilik, qisman 
chorvachilik, moʻynachilik (ondatra), sabzavot-polizchilik bilan shugʻullangan. 
Aralsk va Moʻynoq shaharlari va bir qancha orollarda baliq ovlash xoʻjaliklari, 
baliq tuzlash zavodlari ishlab turgan. Baliq ovlash oʻtgan asrning 90-yillarigacha 
davom etgan. Orol dengizida qadimdan suv sathi goh koʻtarilib, goh pasayib 
turgan. Keyingi geologik davrda dengiz suvi koʻtarilib, baʼzan Sariqamish va 
Oʻzboy oʻzanlari orqali Kasbiy dengiziga quyilgan. 
XULOSA
Qadimda Amudaryo Uzboy orqali Kaspiyga, Toʻrgʻay daryosi esa Orol dengiziga 
quyilgan. Orol dengizi 
1573
-yilgacha Kaspiy dengizi bilan bogʻlanib boʻlgan. 
Paleontologlar Orol dengizi qirgʻoqlaridan kit, akula va dengizda yashaydigan 
qizil baliq qoldiqlarini topishgan. 
1850
-yilda Rossiya buyurtmasi asosida 
Shvesiyada qurilgan paroxod Orol dengiziga tushirilgan. 
1965
-yilgacha Aralsk, 
Moʻynoq, Xoʻjayli, Chorjoʻy oʻrtasida yoʻlovchi va yuk tashuvchi paroxodlar 
qatnagan. 20 asr oʻrtalarida Orol boʻyida 10 ta baliq zavodi va baliq konservalash 
kombinati ishlab turgan, Orol dengizidan yiliga 450 ming sentnergacha baliq 

---

68