O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

2.4. Korporativ boshqaruvning zamonaviy rivojlanish nazariyasi. 
Korporativ boshqaruv‖ atamasining o‗zi tarixan 1970-yillarning o‗rtalarida 
AQSHda yuzaga kelgan. Keyinchalik, ushbu atama evropada keng tarqalib, unda 
korporativ menejment, korporativ huquq va korporativ strukturalar (tashkilotlar)ni 
yaratish sohalarida tadqiqotlar o‗tkazilishi davom ettirilgan. Tadqiqotlar natijasida 
shu aniq bo‗ldiki, ―korporativ boshqaruv‖ atamasi birinchi marta R. Ills 
tomonidan ―korporativ tuzumning strukturasi va faoliyati mohiyatini ochib berish 
uchun qo‗llanilgan.
― Korporativ boshqaruv konsepsiyasining o‗zi azaldan ma‘lum bo‗lgan va 
bu konsepsiya XX-asr boshlarida chop etilgan adabiѐtlarda qo‗llanilgan. Xususan, 
korporativ munosabatlar tizimi korporativ va xususiy mulkni boshqarishni qo‗llash 
jaraѐni sifatida birinchi marta 1932 yilda amerikalik huquqshunos olim A. Berli va 
iqtisodchi G. Minzning klassik ishlarida o‗rganilgan. Ularning ishlarida 
―korporativ boshqaruv atamasi tilga olinmagan bo‗lsa-da, ular korporativ 
boshqaruvni ishonib topshiruvchilar – principals (autsayderlar, investorlar) va 
vakillar 
– agents (insayderlar, boshqaruvchilar) o‗rtasidagi agentlik 
munosabatlarini o‗rganishgan. Korporativ boshqaruv alohida fan sifatida 1980-
yillarda yuzaga kelgan. ―Korporativ boshqaruv nomli birinchi kitob 1984 yilda 
chop etilgan, 1993 yildan boshlab ―Corporate Governance: An International 
Review‖ deb nomlangan nazariy jurnal chiqa boshlagan. Unga muvofiq, 
kompaniyalarni tashkil etish, boshqarish va samarali o‗zaro faoliyat yuritish 
asosida ѐtgan huquqiy konsepsiyalar va tartibotlarning umumiy nomlanishi 
―korporativ boshqaruv‖ nomini olgan. Tadqiqotlarga ko‗ra, bugungi kunda G‗arb 
olimlari tomonidan shakllantirilgan korporativ boshqaruvning juda ko‗p 

---

56 
miqdordagi ta‘riflari mavjud. Xorijiy mualliflardan birinchi bo‗lib Ser Adrian 
Kedberi 1992 yilda ―Korporativ boshqaruvning moliyaviy jihatlari bo‗yicha 
qo‗mitaning hisobotida korporativ boshqaruvga quyidagi ta‘rifni bergan: 
―Korporativ boshqaruv – shunday tizimki, uning yordamida biznes boshqariladi 
va nazorat qilinadi