O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

 
 
16.3. Kengash faoliyati samardorligini baholash 
O‗zbekistonda hozirgi paytda rasman barcha an‘anaviy modellarning tarqoq 
holdagi tarkibiy qismlari mavjud: nisbatan maydalab yuborilgan mulk (biroq 
nolikvid bozor va kuchsiz institutsional investorlar), nazorat va mulkni bir erga 
to‗plashning yaqqol va barqaror tendensiyasi (biroq to‗g‗ri keladigan 
moliyalashtirish va samarali monitoringsiz), har xil turdagi murakkab korporativ 
tarkiblar shakllanishi (biroq biron-bir turga moyillik yo‗q). Quyidagi 
tendensiyalarni ham ko‗rsatib o‗tish mumkin: 

---

232 

moliya-sanoat guruhlarining gurkirab rivojlanishi bilan O‗zbekistonda 
yapon modeli – bank nazorati va moliyalashtirishga asoslangan, nisbatan yopiq 
model tomon burilish ro‗y berdi; 

ingliz-amerika modeli bilan o‗xshashliklar qayd etildi: modelda ham 
birinchi navbatda kompaniya qiymatini, uning qisqa muddatli istiqboldagi 
foydasini oshirishga yo‗naltirilgan faoliyat rag‗batlantiriladi; 

boshqaruv 
tizimi 
yuqori 
moslashuvchanligini 
qo‗llab-quvvatlash, 
kompaniyalarning tashqi muhit, yangiliklar va riskka moslashuviga yo‗nalganlikni 
ham qayd etish mumkin. 
SHu tariqa, O‗zbekistonda shunday vaziyat yuzaga keldiki, bu erda 
korporativ boshqaruv tizimlarining bironta turi etakchilik qilmaydi, korporativ 
boshqaruv milliy modeli esa endi shakllanish bosqichida turibdi. 
Umuman 
O‗zbekistonda 
korporativ 
boshqaruv 
milliy 
modelini 
rivojlantirishning asosiy xususiyatlari sifatida quyidagilarni alohida ko‗rsatish 
zarur: 

Korporatsiyalarda mulkni qayta taqsimlash uzluksiz jarayoni; 

ko‗plab insayderlarning (menejerlar va yirik Aksiyadorlar) 
Korporatsiya aktivlarini «chiqarish» va moliyaviy oqimlar nazorati bilan bog‗liq 
o‗ziga xos motivatsiyalari; 

korporativ boshqaruv an‘anaviy «tashqi» mexanizmlari sust yoki 
g‗ayriodatiy roli (qimmatli qog‗ozlar bozori, bankrot, korporativ nazorat bozori); 

Aksiyadorlik kapitalida davlat ulushining kattaligi hamda boshqaruv va 
nazoratning kelib chiqadigan mammolari; 

samarasiz yoki tanlanma (siyosiylashtirilgan) davlat inforsmenti 
(Aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish sohasida qonunchilik nisbatan rivojlangan 
holatda). 
SHu bilan birga korporativ boshqaruv milliy modelining rivojlanishini 
qiyinlashtiradigan konseptual xarakterli qator muammolar mavjud: 
1.
O‗tish davri iqtisodiyotiga ega mamlakatlar uchun korporativ boshqaruv 
tizimini rivojlantirishning umumiy yondashuvi va umumiy yo‗nalishi yo‗qligi. 

---

233 
Masalan, Djozef Stiglits 1999 yil mulk va boshqaruv o‗rtasidagi aloqalar 
muammolari nuqtai nazaridan agentlik munosabatlari zanjirini qisqartirishga ijobiy 
ta‘sir ko‗rsatadagina insayderlar roliga e‘tiborni kuchaytirish zarurligini qayd 
etgan. Xuddi shu yili evropa taraqqiyot va tiklanish banki keyingi o‗n yillik uchun 
eng muhim yo‗nalishlardan biri sifatida «issiq joy topib olgan insayderlar»ga 
qarshi kurash zaruratini ko‗rsatib o‗tgan. 
Kengroq ma‘noda mulk huquqining iqtisodiy tabiati masalasi «sof» nazariya 
doirasidan chiqadi — oxirgi paytlarda u xo‗jalik yuritish siyosatining dolzarb 
muammolari (masalan, xususiylashtirish natijasida vujudga kelgan muammolar) 
tobora ko‗proq bog‗lanmoqda