O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

 
7.3.Mustaqil direktorning vazifasi va roli. Mustaqil direktorlar kodeksi.
YApon modeli mazmuniga ko‗ra amerika modeliga ham, germaniya 
modeliga ham o‗xshamaydi, biroq ikkala modelning ayrim xususiyatlarini o‗z 
ichiga olgan:
- direktorlar kengashi tarkibida mustaqil direktorlar bo‗lmasdan, 
Kengashning barcha a‘zolari yuqori boshqaruv organi vakillari yoki eski 
boshqaruvchilardir;
- Aksiyadorlik sarmoyasini asosan yirik investorlar tashkil qilib, yagona 

---

145 
sanoat guruhiga a‘zo bo‗lgan kompaniyalarning o‗zaro Aksiyalariga egalik qilish 
holati muhim o‗rin tutadi. 
- shaxslararo munosabatlar kuchli muhim ahamiyatga ega; 
- insayderlarning etakchiligi 
- Boshqaruvning yagona organi – uning tarkibida ijro etuvchi direktorlardan 
ko‗ra mustaqil direktorlar ko‗proq bo‗lgan unitar Direktorlar Kengashi 
(Aksiyadorlik mulkchilikning «Inglizsakson» modeli: 24 - 30% Aksiya harakatsiz, 
uzoq vaqt kichik korxonalar qo‗lida bo‗ladi va nazorat paketini shakllantiradi, 70-
80% Aksiya, aksincha, harakatchan, vaqti - vaqti bilan bozorga olib chiqiladi va bir 
kishining qo‗lidan boshqasiga oson o‗tadi); 
- 
Aksiyadorlik 
kapitalning 
katta 
qismi 
inglizsakson 
udumlarida 
tarbiyalangan mayda investorlar sarmoyasidan iborat;
- Jismoniy shaxslarga qarashli bo‗lmagan Aksiyalar asosan institutsional 
investorlar qo‗lida jamlangan; 
- Qimmatli qog‗ozlar bozori yuqori samaradorligi va likvidligi bilan ajralib 
turadi; 
- Minoritar Aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish yuqori darajada; 
- Jalb qilingan direktorlar ishtirokidagi kuchli korporativ boshqaruv. 
Xalqaro ekspertlarning tahlillariga ko‗ra, keyingi yillarda korporativ 
boshqaruv kodekslarining dunyo bo‗yicha keng tarqalish holati kuzatilmoqda. 
Ushbu kodekslar qonun kuchiga ega bo‗lmasada, korporativ boshqaruv amaliyotini 
yaxshilashda muhim ahamiyat kasb etayapti. Jahon tajribasini o‗rgangan 
mutaxassislarning fikricha, korporativ boshqaruv kodekslari turli davlatlarda turli 
sub‘ektlar tomonidan, ya‘ni qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha komissiyalar, fond 
birjalari, investorlar va ularning uyushmalari, boshqa milliy tashkilotlar tomonidan 
ishlab chiqilgan. 
Masalan, Kedberi ma‘ruzasi korporativ boshqaruv bo‗yicha Britaniyadagi 
birinchi kodeksning asosi bo‗lib xizmat qilgan. SHu bois, 1993 yilda qabul 
qilingan mazkur hujjat Kedberi kodeksi deb nom olgan. 
Kedberi kodeksi kompaniya tuzilmasi, direktorlar kengashinig mas‘uliyati 

---

146 
va mustaqilligi, ichki moliyaviy nazorat usullari, direktorlar kengashi a‘zolari va 
top-menejerlariga haq to‗lash masalalariga daxldor 19 ta tavsiyani o‗z ichiga olgan. 
Britaniya qonunchiligida ham kompaniyalarga korporativ boshqaruv kodeksiga 
amal qilishi bo‗yicha talab o‗rnatilmagan. SHuning uchun bunday kodeks 
qoidalariga rioya etilishi yuzasidan tavakkalchilik mavjud. Ammo, tahlilchilarning 
ta‘kidlashlaricha, amaliyot korporativ boshqaruv kodeksi ishlayotganini 
ko‗rsatmoqda. Xususan, ko‗pgina kompaniyalardagi direktorlar kengashining 
professionallik darajasi oshganini Kedberi kodeksi tatbiqi bilan bevosita bog‗lash 
mumkin.