O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

7.2.
 Korporativ boshqaruvning german modeli
. 
Ikki pog‗onali model (insayderlik): 
Rahbarlik va ijrochilik organi: 

---

122 
- Kuzatuv kengashi (Direktorlar kengashi); 
- Ijroiya organi. 
Vazifalarning qat‘iy taqsimlanishi. Kengash a‘zolari ijroiya organiga 
a‘zolik qilishi mumkin emas. 
Kontinental model:
- Doimiy egalarda 70 - 80% Aksiya jamlangan, 20 - 30% Aksiya esa 
―chakana‖ sotiladi va xaridorlar ularga mablag‗larni vaqtincha joylashtirish 
vositasi sifatida qaraydilar;
- Aksiyadorlik sarmoyasini yirik ―ulgurji‖ investorlar tashkil qilib, bir - 
birining Aksiyasiga o‗zaro egalik qilish (kuchli qaramlik) tizimi keng rivojlangan;
- Kuzatuv kengashida kompaniya hodimlarining salmoqli vakilligi; 
- Uzoqni ko‗radigan investorlar; 
- Qimmatli qog‗ozlar bozori kichikroq va likvidligi kamroq. 
Nemis modelining AQSH modelidan farqli o‗laroq, Aksiyadorlik 
kapitalining katta qismi boshqa kompaniyalar egaligida turadi: umumiy
kapitalining yarmidan ko‗pini bir - birining Aksiyalariga egalik qilish tizimi o‗z 
ichiga oladi. SHaxsiy investorlar nemis modelida ikkinchi yirik investorlar 
guruhini tashkil qilsa ham (nemis kompaniyalari umumiy Aksiyalarning taxminan 
16% iga egalik qiladi) ular Aksiyalarining ko‗p qismi taqdim etuvchiga sertifikati 
ko‗rinishiga ega bo‗lib, bu sertifikatlar ularning egalari topshirig‗iga ko‗ra, xususiy 
Aksiyadorlar Aksiyalarining juda katta qismi jamlangan banklar tomonidan 
boshqariladi. SHuning uchun, Germaniya kompaniyalarini erkin sotuvda bo‗lgan 
Aksiyalarining juda katta ulushi (90%dan ortig‗i) tashkilot- investorlar tomonidan 
boshqariladi. (o‗zlari Aksiya egalari bo‗lmasa ham).
Korporativ boshqaruvning nemis modeli yoki kontinintal modeli G‗arbiy 
Evropa (Germaniya,Avstriya,YU SHveysariya, Niderlandiya) va SHimoliy evropa 
mamlakatlariga xos tizimdir. Aksiyadorlik jamiyatlarining boshqaruv modeli uch 
bo‗g‗ini bo‗lib, o‗z ichiga Aksiyadorlarning umumiy yig‗ilish, kuzatuv kengashi, 
boshqaruvni oladi, Bu modeldan Fransiyadagi 20 foiz Korporatsiyalarda hamda 
Belgiyada, Markaziy va SHarqiy evropaning aksariyat mamlakatlarida 

---

123 
foydalaniladi. 
Germaniyada investorlarning ulushi tarkibi 
1. YAkka tartibdagi investorlar hissasiga 17 foiz Aksiyalar to‗g‗ri keladi,
2. Korporativ investorlar esa nemis kompaniyalarining Aksiyasini 64 foizini 
nazorat qiladi, SHundan (22 foizi banklar, sug‗urta kompaniyalari, pensiya 
jamg‗armalari va boshqa moliya institutlari; 42 foizi nomoliya Korporatsiyalari) 
3. Bundan tashqari Germaniya Korporatsiyalari kapitali tuzilmasida xorijiy 
investorlarning (14%) va davlatning ulushi (5%) bu kursatkich esa Buyuk 
britaniyadagi kursatkichlardan ikki barobar yuqori.
Germaniyada AQSHdan farqli o‗laroq birorta Korporatsiya Aksiyadorlik 
kapitalining katta qismi boshqa Korporatsiyalarga tegishli bo‗ladi, ya‘ni 
Aksiyalarga qarama qarshi egalik qilish tizimi mavjud. 
Yirik nemis kompaniyalarida beshta yirik kompaniyalar hissasiga ularning 
har biri Aksiyalarini 40 % i to‗g‗ri keladi. 
YAkka tartibdagi investorlar qo‗lida so‗rovchiga sertifikat shaklida 
Aksiyalarning 20 % kamrog‗i to‗plangan.ular ham banklarga beriladi. Germaniya 
Aksiyadorlik kapitali yuqori darajadagi konsentratsiyaga ega,bu Korporatsiya 
faoliyatini nazorat qilishdan, fond bozori xizmatlaridan kamroq foydalanishdan 
manfaatdorlikni yuqori darajasidan dalolat beradi. 
Germaniyada direktorlar kengashida raislik qilish huquqi ko‗pincha 
banklarga va investitsiya kompaniyalariga beriladi. Eng katta Aksiya paketlari 
egalarini manfaatlarini tijorat banklari himoya qiladi.Aksiyadorlaning nomidan 
ishonchnoma asosida umumiy yig‗ilishlarda ishtirok etadi. 
Germaniyada Korporatsiyalarning ustidan banklar nazorati tizimi qaror 
topgan. 
German modeli asosiy yutug‗i - o‗zaro ijtimoiy ta‘sir tamoyilini amal qilishi 
e‘tirof etiladi.Ushbu tamoyil korporativ munosabatlar barcha ishtirokchilarini 
manfaatlarini moslashtirishga qaratilgan, shuningdek barcha taraflarni uzoq 
muddatlarga 
maqsadlarga 
buysundiradi. 
Korporatsiya 
barqarorligini 
va 
Korporatsiyalar o‗rtasidagi aloqalar turg‗unligini oshiradi. 

---

124 
German modeli kamchiliklari – nemis kompaniyalarining etarlicha 
moslashuvchan emasligi, tavakkalchilikdan qochishlari, rivjlanish uchun tez 
qarorlarni qabul qila olmaslik (shtat qisqartirish, tugatish, sotib yuborish). 
Nemis kompaniyalarining Aksiyadorlik kapitali yirik Aksiyadorlar qo‗lida 
kuchli darajada jamlangan. Natijada, amerikalik kasbdoshlariga nisbatan nemis 
mulkdorlari va ular kapitalini boshqaruvchi moliya institutlari o‗z kompaniyalari 
bilan ancha yaqin ish munosabatlarida bo‗ladilar. Oqibatda, ular mulkchilik 
huquqlaridan faol foydalanishdan va kompaniya faoliyati ustidan nazorat qilishga 
qatnashishdan ko‗proq darajada manfaatdordirlar. Boshqaruv organlari tuzilmalari 
va ular faoliyatini tashkil qilishning turli modellarini baholashda, har bir model 
o‗zining kuchli va zaif tomonlariga ega ekanligini tushunish muhimdir. Ushbu 
tizimlarning har biri ham samarali bo‗lishi mumkin, agar ular mos ravishdagi 
boshqaruvi bilan o‗zlari joylashgan ayni bir ijtimoiy tizimning huquqiy, madaniy 
va ijtimoiy - iqtisodiy mohiyatiga monand bo‗lsa.