O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

4.3. Korporativ boshqaruv tuzilmalar faoliyatiga investitsiyalarni jalb 
qilishda jahon amaliyoti. 
Korporativ boshqaruvning amerika tizimi 
Korporativ boshqaruvning amerika tizimi xususiyatlari AQSHda 
Aksiyadorlik mulkchilikning xususiyatlariga bevosita bog‗liqdir. Xususan, amerika 
Korporatsiyalariga boshqa investorlardan ko‗ra o‗z ta‘sirini kuchliroq o‗tkaza 
oladigan yirik investorlarning yo‗qligi xosdir.
Amerika Korporatsiyalarining Aksiyadorlik kapitali yuqori darajada kichik 
paketlarga tarqab ketgan bo‗lib, AQSH Korporatsiyalari aksariyatining reestrlarida 
umumiy kapitalning bir foizidan oshig‗iga egalik qiluvchi birorta xususiy shaxs 
yoki institutsional investor qayd qilinmagan. Natijada Aksiyadorlarning birorta 
guruhi direktorlar kengashiga a‘zolik qilishga alohida da‘vogar bo‗la olmaydi. 
Ikkinchi muhim xususiyat shundaki, xususiy shaxslarga qarashli bo‗lmagan 
Aksiyalarning ko‗pchiligi institutsional investorlar – nafaqa va o‗zaro yordam 
(paychilik) fondlari qo‗lida jamlangandir. Bu investorlar qo‗llarida 50%dan oshiq 
kapitalni jamlaydi, ko‗proq moliyaviy menejer sifatida qatnashishga moyilroq 
bo‗lib, direktorlar kengashi ishida qatnashishga intilmaydilar va odatda o‗zlari 
yirik paketga egalik qilgan kompaniyalar uchun mulkchilik huquqidan kelib 
chiqadigan mas‘uliyatni o‗z zimmalariga olishdan o‗zlarini olib qochadilar. 

---

82 
Aksiyadorlik kapitalining maydalangani bir mulkdordan ikkinchisiga 
Aksiyalarning o‗tishini osonlashtiradi. Mayda Aksiyador o‗ziga qarashli 
Aksiyalarni sotish haqida qarorni nisbatan oson qabul qilishi mumkin, aksincha 
yirik Aksiyador uchun paketning sotilishi odatda strategik rejalarning 
o‗zgarishidan dalolat berishi va sotiladigan Aksiyalarning kurs qiymati tushib 
ketishi oqibatida (bozordagi taklifning ortib ketishi sababli) yo‗qotishlarga olib 
kelishi mumkin.
Amerika qimmatli qog‗ozlar bozorining yuqori samaraliligi va likvidligi 
bilan ajralib turishi mayda investorlar uchun paketlarni sotish ishini tez va texnik 
jihatdan oson amalga oshadigan qilib qo‗yadi. Kompaniyalarning qo‗shilishi, 
qo‗shib olinishi, egallanib olinishi va sotib olinishlari amerika fond bozorining 
keng tarqalgan amaliyoti bo‗lib, bu esa fond bozorini Aksiyadorlar tomonidan 
menejerlar faoliyatini nazorat qilishning juda samarali va oson amalga oshirishga 
imkon beruvchi quroli qilib qo‗yadi.
O‗zbekiston Respublikasi hukumatining qaroriga asosan joriy qilinadi va 
mamlakatning iqtisodiy manfaatlari himoya qilinishini ta‘minlaydi. 
"Oltin aksiya" qiymatga ega emas, boshqa shaxsga berilmaydi hamda arovga 
qo‗yilmaydi, ustav fondi miqdorini belgilshda va dividendlarni hisoblashda 
inobatga olinmaydi. 
"Oltin Aksiya" ustav fondida davlat ulushi bo‗lmagan yoki bu ulush yigirma 
besh foizdan oshmaydigan Aksiyadorlik jamiyatlarida joriy etilishi mumkin. 
Davlatning "oltin Aksiya"dan foydalanish tartibi O‗zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 
"Oltin Aksiya" Aksiyadorlik jamiyatining kuzatuv kengashi tarkibiga davlat 
vakilini (bundan buyon matnda davlat vakili deb yuritiladi) tayinlash vositasida 
realizatsiya qilinadi. Davlat vakili Aksiyadorlarning umumiy yig‗ilishida va 
kuzatuv kengashi majlislarida ushbu qonunning 65-moddasi birinchi qismining 
ikkinchi-to‗rtinchi, ettinchi, sakkizinchi, o‗n sakkizinchi, o‗n to‗qqizinchi 
xatboshilarida, shuningdek 82-moddasi birinchi qismining ettinchi, yigirma 
ikkinchi-yigirma to‗rtinchi xatboshilarida ko‗rsatilgan masalalar bo‗yicha veto 

---

83 
qo‗yish huquqi bilan majburiy tartibda ishtirok etadi. Veto qo‗yish ushbu qarorlar 
qabul qilingan kuni yozma shaklda amalga oshiriladi.