O‟rmonov N. T., Ismailov A. R

3.3. Korporativ boshqaruvning modellari (anglo – amerika, germaniya 
va yaponiya modellari) va xususiyatlari. 
Korporativ boshqaruvning modellarining qo‗yi dagi shakllari mavjud 
hisoblanadi: 
- Unitar (investor) modeli – AQSH, Buyuk Britaniya, Avstraliya; 
- Ikki pog‗onali (manfaatdor shaxslar) modeli – Germaniya; 
- Kontinental model; 
- Tarmoq modeli – YAponiya (keyretsu), Koreya (chaebol). 
Unitar model: 
- Boshqaruvning yagona organi – uning tarkibida ijro etuvchi direktorlardan 
ko‗ra mustaqil direktorlar ko‗proq bo‗lgan unitar Direktorlar Kengashi 
(Aksiyadorlik mulkchilikning «Inglizsakson» modeli: 24 - 30% Aksiya harakatsiz, 
uzoq vaqt kichik korxonalar qo‗lida bo‗ladi va nazorat paketini shakllantiradi, 70-
80% Aksiya, aksincha, harakatchan, vaqti - vaqti bilan bozorga olib chiqiladi va bir 
kishining qo‗lidan boshqasiga oson o‗tadi); 
- 
Aksiyadorlik 
kapitalning 
katta 
qismi 
inglizsakson 
udumlarida 
tarbiyalangan mayda investorlar sarmoyasidan iborat;
- Jismoniy shaxslarga qarashli bo‗lmagan Aksiyalar asosan institutsional 
investorlar qo‗lida jamlangan; 
- Qimmatli qog‗ozlar bozori yuqori samaradorligi va likvidligi bilan ajralib 
turadi; 
- Minoritar Aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish yuqori darajada; 
- Jalb qilingan direktorlar ishtirokidagi kuchli korporativ boshqaruv. 
Ikki pog‗onali model
 (insayderlik): 
Rahbarlik va ijrochilik organi: 

---

68 
- Kuzatuv kengashi (Direktorlar kengashi); 
- Ijroiya organi. 
Vazifalarning qat‘iy taqsimlanishi. Kengash a‘zolari ijroiya organiga a‘zolik 
qilishi mumkin emas. 
Kontinental model: 
- Doimiy egalarda 70 - 80% Aksiya jamlangan, 20 - 30% Aksiya esa 
―chakana‖ sotiladi va xaridorlar ularga mablag‗larni vaqtincha joylashtirish 
vositasi sifatida qaraydilar;
- Aksiyadorlik sarmoyasini yirik ―ulgurji‖ investorlar tashkil qilib, bir - 
birining Aksiyasiga o‗zaro egalik qilish (kuchli qaramlik) tizimi keng rivojlangan;
- Kuzatuv kengashida kompaniya hodimlarining salmoqli vakilligi; 
- O‗zoqni ko‗radigan investorlar; 
- Qimmatli qog‗ozlar bozori kichikroq va likvidligi kamroq. 
Tarmoq (yapon) model: 
Yapon modeli mazmuniga ko‗ra amerika modeliga ham, germaniya 
modeliga ham o‗xshamaydi, biroq ikkala modelning ayrim xususiyatlarini o‗z 
ichiga olgan:
- direktorlar kengashi tarkibida mustaqil direktorlar bo‗lmasdan, 
Kengashning barcha a‘zolari yuqori boshqaruv organi vakillari yoki eski 
boshqaruvchilardir;
- Aksiyadorlik sarmoyasini asosan yirik investorlar tashkil qilib, yagona 
sanoat guruhiga a‘zo bo‗lgan kompaniyalarning o‗zaro Aksiyalariga egalik qilish 
holati muhim o‗rin tutadi. 
- shaxslararo munosabatlar kuchli muhim ahamiyatga ega; 
- insayderlarning etakchiligi.