Orifxon hotamovning bastakorlik modi

Ogahiy muxammasi
Yetib jonim g‘a gardun zulmidin yuz ming alam yolg‘uz,
Alam chekmakda yetdim jong‘a man zoru dajam yolg‘uz,
Eshit dodimni emdi, ey shahi sohib karam yolg‘uz,
QoVubman to taalluq mahbasi ichra qadam yolg‘uz,
Yetar har dam havodis shahnasidin ming sitam yolg‘uz.
Chekib har lahza bekaslik g‘amini joni afgorim,
Oluklardek yotib baytul-hazanda jismi bemorim,
Eshitmas bir kishi har shorn chekkan nolai zorim,
Na bor bir yori g‘amxorim, na dildori vafodorim, 
yetushsa dahrdin chekkum agar yuz bor g‘am yolg‘uz.
Adamdin to kelib qildim bu motam xonani maskan,
Qolib g‘am ostida boldi ishim o‘z holima shevan,
Ko‘ngul mahzunu, jon g‘amginu, tan bemoru, til alkan,
Agar bu ersa yolg4izlik g‘amikim man chekibdurman,
Ilohi, bo‘lmasun olam aro kufr ahli ham yolg‘uz.
48

---

Muhammad Rizo Ogahiy XIX asrning Alisher Navoiysi edi. U 
ijod, tafakkur va ijtimoiy faoliyatda Navoiyga o‘xshardi. Xiva xonlari 
huzurida tog‘asi, mashhur adib Shermuhammad Munisdan so‘ng 
xonlik mirobi (hozirgi qishloq va suv xojaligi vaziri) bolgan. O'ziga 
to‘q xonadon vakili edi. Bularni ustoz Orifxon Hotamov yaxshi 
bilardi, 
aw alo 
ustoz 
Ogahiyning 
bu 
dunyo 
va 
ular 
mashaqqatlaridan nolib yozilgan muxammasini “Girya-1” ashulasi 
sifatida tanlagan. Nega? Bu savolga ashulani irfoniy talqin qilish 
bilan javob berish mumkin.
“Girya” ashulasi bilan mashhur bolgan Zavqiy, Qoriy, Haziniy 
va Noqislarning asarlarida bevosita ilohiy ishq g‘ami tar annum 
etiladi, lekin Ogahiy asarida dunyo mashaqqatlaridan g‘am chekish 
tasvirlangan. Unga ko‘ra, Ogahiy (lirik qahramon) bu dunyoda 
yolglz, uning “Na bir yori g'amxori va na dindori vafodori bor”. 
Bunday holatda inson hayotdan to“yib ketadi, shu sababli Ogahiy 
bunday “yolglzlikni kufr ahliga ham” ravo ko‘rmaydi.
Savol tuglladi: o'ziga to‘q xonadon vakili bolgan Ogahiy nima 
uchun dunyodan noliydi? Irfon falsafasida8 “dunyo”- moddiy olam, 
tariqat pardasi, ya'ni Inson ruhining o‘z asliyati mutloq Ruh bilan 
munosabatini to‘sib turadi. Chunki inson ruhi o‘z asli mutloq 
Ruh dan oziq oladi. Shu ma'noda muxammasdagi “gardun”, 
“havodis shaxnasi” (hoyu-havaslar makoni), “baytul hazan (g‘am 
uyi) “dahr” va “motamxona” -bu dunyo, unda yashash yolglzlik 
hisoblanadi va u g‘am beradi. Biroq, bu o‘rinda “g‘am” (“alam”)ning 
ma'nosi bolib, u inson ruhini ulg‘aytiradi.
E ’tibor bering:
Yetib jonim g‘a gardun zulmidin yuz ming alam yolg£uz,
Alam chekmakda yetdim jong‘a man zoru dajam yolg‘uz,
Inson ruhi tanada vaqtida jonga aylanadi va tanadin tashqarida 
Ruh hisoblanadi. Shu Sababli Ogahiy deydi:
Chekib har lahza bekaslik g‘amini joni afgorim,
Oluklardek yotib baytul-hazanda jismi bemorim.