Oriental Art and Culture

translating into another language. 

Keywords

 – translate, intercultural communication, translator-bilingual, public opinion poll, 

Cicero. 

 

XXI  asr  insoniyat  rivojlanishining  yangi 

bosqichining  boshlanishi  bilan  belgilanadi.  Bu, 

inson  jamiyatining  rivojlanishidagi  eng  muhim 

yo‘nalishlarni  belgilab  beruvchi,  globallashuv-

ning  barqaror  jarayoni  bo‘lib  qoldi.  Ushbu 

jarayondan  kelib  chiqqan  holda  ijtimoiy-

iqtisodiy,  siyosiy  va  ijtimoiy-madaniy  o‘zga-

rishlar  zamonaviy  dunyo  qiyofasini  sezilarli 

darajada o‘zgartirib, yer yuzidagi deyarli barcha 

odamlarning hayotiy faoliyatiga ta’sir ko‘rsatdi. 

Globallashuvdan  kelib  chiqqan  turli  aloqalarni 

kengaytirish, turizmning o‘sishi, chet elda ta’lim 

olish  imkoniyati,  turli  talabalarning  fikr 

almashinuvi,  xorijiy  amaliyotlar  va  boshqa 

ko‘plab  hodisalar  va  faktlar  madaniyatlararo 

muloqot  va  o‘zaro  hamkorlik  muammolarini 

dolzarblashtirdi. 

Bu  jarayon  bizning  mamlakatimizni  ham 

chetlab oʻtmadi. Oʻzbeklar tobora xalqaro siyo-

siy,  iqtisodiy  tashkilotlar,  xalqaro  tadbirlarda 

ishtirok etmoqdalar, ko‘p millatli kompaniyalar 

faoliyati,  ayrim  talabalar  chet  elda  ta’lim 

olmoqdalar  hamda  oʻzbek  sayyohlari  butun 

dunyo  bo‘ylab  sayohat  qilishmoqda.  Turli 

mamlakatlar  vakillari  bilan  muvaffaqiyatli 

muloqot qilish uchun nafaqat tegishli tilni, balki 

chet el madaniyati qoidalarini ham bilish kerak: 

xulq-atvor,  psixologiya,  madaniyat,  boshqa 

mamlakatlar  tarixi  va  eng  muhimi,  boshqa 

madaniyat  vakillarini  noto‘g‘ri  tushunishdan 

qochish  uchun  aloqa  mexanizmini  tushunish 

kerak. 

Bizning  ishimiz  mavzusining  dolzarbligi 

bugungi  kunda  dunyoda  dolzarbligi  keskin 

oshayotgan  aloqa  kontseptsiyaga  e’tibor 

qaratiladi. 

Madaniyatlararo  muloqot  -  turli  madaniyat 

vakillari o‘rtasida amalga oshiriladigan muloqot 

hisoblanadi  [1,  23].  Madaniyatlararo  muloqot-

ning  samarasi  va  muvaffaqiyati  faqatgina  turli 

madaniyatlar va tillarni biluvchisi bo‘lgan kom-

munikatorlarning  har  biri  “turlicha”  ekanliklari 

va  har  biri  muqobil  ravishda  “begona”  suhbat-

doshlarini anglab yetganda sodir bo‘ladi [2, 21]. 

Boshqa  xalqlar  madaniyati  bilan  tanishish 

tarjima  va  tarjimonning  professional  muloqot 

sohasidagi  eng  muhim  ijtimoiy  vazifalaridan 

biridir. 

Tarjimon-bilingv  –  “ikki  tilni  barobar 

biluvchi”  odamdir.  U  chet  tilidagi  matnli 

faoliyatni  xorijiy  jamiyatning  lingvokulturasi 

nuqtai  nazaridan  qabul  qiladi  [4,  54].  Keyin  u 

ona  tili  va  ijtimoiy-madaniy  kodlarga  o‘tadi. 

Mas’uliyat  juda  katta,  ammo  bu  tarjimonning 

asosiy  vazifasi  va  vazifasidir.  Tarjimonning 

vazifalari  nafaqat  axborotni  “uzatish”,  balki 

“uzatish” va “qabul qiluvchi” ikkala tomon ham 

nima  haqida  gaplashayotganini  tushunishi 

kerak.  Bu  tarjima  vositasi  bo‘lgan  madaniyat-

lararo muloqotning mohiyatidir [5, 33]. Va “agar 

siz  tillarni  bilsangiz,  tarjimon  bo‘lish  oson| 

degan nohaq fikr yo‘q. 

33

---

“Oriental Art and Culture” 

Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020

 

 

 

 

        

ISSN 2181-063X

 

 

 

 

 

 

 

http://oac.dsmi-qf.uz

 

Ha,  tilni  bilish  kerak  nafaqat  bilishim,  balki 

juda  yaxshi  bilishingiz  kerak.  Biroq,  tarjimon-

ning 

samarali 

madaniyatlararo 

muloqotni 

ta’minlaydigan  zarur  sifatlari  bu  bilan 

tugamaydi.  Asosiy  narsa  -  ichki  sezgi  ya’ni 

intuitsiya “tarjima mahorati” mavjudligi, omad-

ning kichik bir qismi mavjudligi, tashqi dunyo-

dan ajralib chiqish qobiliyati. 

Tarjimon  kasbi  nafaqat  tarjimashunoslik 

mavzusiga,  balki  kosmetik  kompaniyaning 

ma’nosiz  broshyurasiga  yoki  shlangi  kranning 

texnik tavsifiga ham tegishli bo‘lgan har qanday 

adabiyotni  doimiy  ravishda  tayyorlash,  o‘z-

o‘zini  o‘qitish,  o‘qish  va  o‘qishdan  iborat.  Ha, 

adabiyot,  aksincha,  tarjimashunoslik  nazariyasi 

ufqni  kengaytirish  va  “tarjimonlar  dunyosi-

da”so‘nggi  voqealar  haqida  bilish  uchun 

o‘qilishi kerak. 

Tarjimon  maqsadga  muvofiq  bo‘lishi  kerak. 

U  inson  bilimlari  va  inson  faoliyatining  turli 

sohalari  haqidagi  ma’lumotlarning  noyob 

“xotirasi”  dir  va  u  uchun  jarayon  yoki  hodisa-

ning mohiyatini va bularning barchasi ona tilida 

va  shunga  mos  ravishda  chet  tilida  qanday 

chaqirilganligini bilish juda muhimdir. Yana bir 

muhim  jihat  -  chiroyli,  yaxshi  ifoda  etish 

qobiliyati,  ya’ni  chet  tilini  bilish  -  bu  juda 

yaxshi, lekin gapirish, ona tilida gapirish - katta 

xato.  Tarjimonning  oratorik  mahoratga  ega 

bo‘lishi muhimdir. 

Shunday  qilib,  til  bilimi  darajasini  oshirish 

orqali  tarjimon  mutaxassislik  kelajagiga  yo‘l 

ochib beradi. 

Tarjimon  shakllanishida  muhim  jihat,  aloqa 

sifati  uchun  ma’sul  shaxs  sifatida  tajriba. 

Stressga  chidamlilik  va  rivojlanish,  xotira 

shakllanishi ham kichik rol o‘ynaydi. Tarjimon-

ning  ishida  “yurakka  yaqin”  tarjimani  qabul 

qilmaslik  va  tarjimonga  murojaat  qilmaydigan 

tanqidni qabul qilmaslik kerak bo‘lgan ko‘plab 

vaziyatlar  mavjud.  Va  xotira  qanchalik  yaxshi 

rivojlangan  bo‘lsa,  ayniqsa  qisqa  muddatli 

bo‘lsa,  ishlash  osonroq  bo‘ladi.  Tarjimaning 

qiyinchiliklari  ko‘pincha tushunchalarni  tarixiy 

jihatdan  farqlashda  farqlar  bilan  bog‘liq. 

Tarjima  qilish  uchun  maxsus  qiyinchilik  ingliz 

tilidagi 

sarlavhalar, 

iboralarni 

noto‘g‘ri 

tushunish, frazeologik inqiloblar. 

Madaniyatlararo muloqotda o‘zaro tushunish-

ga  erishish  uchun  asos  empati  bo‘lib  xizmat 

qiladi  -  o‘zingizni  boshqa  odamning  o‘rniga 

qo‘ying,  dunyoni  ko‘zlari  bilan  ko‘rishga 

harakat qiling. 

Xatolardan  qochish  uchun  tarjimonga  kerak 

boʻladi: 

-  matnning  semantik  mazmunini,  tuzilishini 

va kommunikativ muammolarini ko‘rib chiqing; 

-  asosiy  fikrlarni,  akslarni,  munosabatlarni 

aniqlash; 

-  matnning  matndan  tashqari  hodisalar  bilan 

aloqalarini haqiqiy haqiqat bilan aniqlash; 

-  nutq  uslubini/reestrini  aniqlash  va  hisobga 

olish; 

- kontekstdan boshlang; 

-  fon  bilimlarini  jalb  qilish  (va  doimiy 

ravishda kengaytirish va chuqurlashtirish); 

- 

lug‘atlar,  ma’lumotnomalar,  ekspert 

maslahatlaridan foydalaning; 

-  unga  noma’lum  bo‘lgan  barcha  nomlarni 

tekshiring; 

-  so‘zning  mantiqidan  va  butun  matndan 

boshlang. 

Tarjimon kerak emas: 

-  asl  matndagi  so‘zning  ma’nosini  uning 

asosiy ma’nosi bilan hukm qilish. 

- ikki tilli lug‘atlarga mutlaqo ishonish. 

-  tasdiqlanmagan  “shubhali”  holatlar  va 

semantik “noto‘g‘ri so‘zlarni qoldiring”; 

-  faqat  ularning  to‘g‘riligini  tekshirishingiz 

mumkin  bo‘lgan  taxminlar  va  sezgilarga 

tayanish; 

- to‘liq ifoda va iboralarni tarjima qilish. 

Ushbu  mavzu  bo‘yicha  ish  olib  borilganida, 

80  kishi  ishtirok  etgan  so‘rovni  o‘tkazildi. 

So‘rov davomida quyidagi savollar berildi: 

1) Tarjimonning madaniyatlararo muloqotda-

gi roli qanday ahamiyatga ega? 

a) tarjimonsiz madaniyatlararo muloqot qilish 

mumkin emas 

b) siz tarjimon holda, albatta, mumkin 

c)  tarjimon  madaniyatlararo  muloqotda  hech 

qanday rol o‘ynamaydi 

Natijada, 20% “b” variantini tanladi, 80% “a” 

variantidir. 

2) Qaysi tarjimonni tez-tez ishlatasiz? 

a) onlayn (offlayn) tarjimonlar 

b) og‘zaki tarjimon 

C) foydalanmayman 

34

---

“Oriental Art and Culture” 

Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020

 

 

 

 

        

ISSN 2181-063X

 

 

 

 

 

 

 

http://oac.dsmi-qf.uz

 

Shunday qilib, 99% “a”  variantini tanladi va 

faqat 1% “b” variantidir. 

3) Tarjimonga yordam berish uchun murojaat 

qildingizmi? 

a) ha 

b) yo‘q 

Natijada, 99%  “a” va 0%  -  “b” variantlariga 

javob berdi. 

Ushbu so‘rovdan so‘ng, men bugungi kunda 

odamlar  tez-tez  savodsiz  va  noto‘g‘ri  bo‘lib 

chiqadigan  tez  va  avtomatlashtirilgan  tarjimani 

afzal  ko‘rmoqdalar  degan  xulosaga  keldim. 

Bunday  tarjimalarda  grammatik  va  semantik 

xatolar ustunlik qiladi. 

Shunday  qilib,  Sitseronning  o‘tmishdagi 

buyuk mutafakkirining so‘zlariga rozi bo‘lishin-

giz mumkin: “shaklni emas, balki ma’noni emas, 

balki vazni bilan tarjima qilish kerak”. Bu shuni 

anglatadiki, qadim zamonlarda odamlar so‘zma-

so‘z  tarjima  har  doim  ham  etarli  emasligini 

tushunishgan. 

Bugungi  kunda  boshqa  madaniyat  vakillari 

bilan  muvaffaqiyatli  aloqalar  madaniyatlararo 

muloqotda  ushbu  madaniyatlarning  o‘ziga  xos 

xususiyatlarini va amaliy ko‘nikmalarini bilmas-

dan mumkin emasligi aniq bo‘ldi.

F

OYDALANILGAN ADABIYOTLAR

 

[1] А.П.Садохин,