Организмнинг улғайишидаги ўзгаришлари ва даврлари

Umurtqa pog'onasi. Umurtqa asosan alohida – alohida umurtqa suyaklarning 

umurtqalararo  tog'ayli  disk  qavati  yordamida  ustma  –ust  joylashuvidan  hosil 

bo'ladi. Umurtqa pog'onasi skelet o'qi va tayansi hisoblanadi. Tana uzunligining 40 

% ini tashkil etadi. Yosh kattalashgan sari disklarning balandligi pasayadi, umurtqa 

ustunining o'sishi 1-2 yosh davrida jadal sur'atda sodir bo'ladi. Hayotning birinchi 

1,5  yilida  uning  turli  qismlarini  o'sishi  bir  tekis  bo'lib,  keyinchalik  3  yoshgacha 

bo'yin  va  yuqori  ko'krak  pog'onalarini  o'sishi  susayadi  va  bel  pog'onalarining 

o'sishi  kuchayadi.  Bu  jarayon  umurtqa  pog'onasining  keyinchalik  o'sishi  davrida 

ham  davom  etadi.  Umurtqaning  o'sish  tempini  kuchayishi  7-9  yoshda  va  jinsiy 

balog'atga  yetish  davrida  kuzatiladi.  Keyinchalik  bo'yiga  qo'shilishi  juda  kam 

bo'ladi.  Suyaklarning  qotish  jarayoni  xomila  davridayoq  boshlanadi  va  bolalik 

davrining  barcha  yoshlarida  davom  etadi.  Bola  14  yoshga  to'lgunga  qadar 

umurtqaning  o'rta  qismlari  suyaklari  qotadi.  Jinsiy  balog'atga  yetish  davrida 

plastinkalar  ko'rinishidagi  yangi  nuqtalar  paydo  bo'ladi,  ular  20  yoshga  kelib 

umurtqa  tanasi  bilan  qo'shiladi.  Suyaklarning  qotish  jarayoni  21-23  yoshga  kelib 

yakunlanadi.  Umurtqa  pog'onasi  kanali  ichida  orqa  miya  joylashgan,  uni  tashqi 

ta'sirlardan  saqlab  turadi.  Umurtqa  pog'onasi  yuqorigi  va  pastki  kamar  og'irligini 

yengillashtiradi,  umurtqa  yoylari  va  tanalaridan  hosil  bo'lgan  teshiklar  tutashib, 

umurtqa kanalini hosil qiladi. Umurtqa pog'onasini yonida umurtqalararo teshiklar 

bo'lib,  bu  teshiklardan  orqa  miya  nervlari  va  qon  tomirlar  o'tadi.  Umurtqa 

pog'onasi  33  –  34  umurtqadan  tashkil  topgan  bo'lib,  besh  qismdan  bo'yin  –  7  ta, 

---

 

31 

ko'krak  –  12  ta,  bel  –  5  ta,  dumg'aza  –  5  ta,  dum  –  4  -5  ta  umurtqalardan  iborat 

bo'ladi.  Katta  odamning  umurtqa  pog'onasida  4  ta  egrilik  bo'ladi.  Birinchi  egrilik 

bo'yin qismida bo'ladi va oldinga qarab bo'rtib chiqadi. Ikkinchisi ko'krak qismida, 

uchinchisi  bel  qismida,  to'rtinchi  egrilik  dumg'aza  va  dum  umurtqalarida  hosil 

bo'lib, orqaga qaragan bo'ladi. Bu egriliklar bola yurganda bilinadi, yotganda ular 

yoziladi.  O'smirlik  davrida  bel  egriligi  vujudga  keladi.  Umurtqa  pog'onasining 

suyaklari tez o'sish jarayoni o'g'il bolalarda qiz bolalarga nisbatan kechroq tugaydi. 

SHuning  uchun  bolalarda  parta  stollarda  qiyshiq    o'tirganda  turli  qiyshayish  

xollari    kuzatiladi.  Bu    bola    qaddi    qomatini  buzilishi    bilan    ba'zan    umurtqa  

pog'onasining  bir  tomonga  qiyshayib  qolishiga  skalioz    va    boshqalarga  sabab 

bo'ladi. Umurtqa  pog'onasining    bo'yin  va   bel qismi juda harakatchan. Umurtqa 

pog'onasi bukiladi va yoziladi, o'ng va chapga egiladi, shuningdek, ko'ndalang o'q 

atrofida buriladi. Uning harakatchanligi kattalarga qaraganda bolalarda ancha ortiq 

bo'ladi.  Katta  yoshdagi  erkaklarda  umurtqa  pog'onasining  uzunligi  75  sm, 

ayollarda 68 sm bo'ladi.