O‟rganish usullari reja: Anatomiyani tekshirish usullari

Xujayrada 50 tagacha, ba‟zi xujayralarda 900 tagacha  

Mitoxondriyalar membranasi ikki kavatdan iborat. Ular tarkibida oksillar, lipidlar nuklein 

kislotalar borligi kuzatilgan. 

---

Shuningdek, ular tarkibida xujayradagi energiya almashinuvida ishtirok etuvchi ko‗pgina 

fermentlar saqlanadi. Mitoxondriyalarda ATF (adenozintrifosfat kislota) xosil bo‗ladi.  

Tayanch-trofik yoki biriktiruvchi tо‗qima. 

But то‗qima asosan organizmning ichki qismini tashkil etib, mezenxima kurtagidan hosil 

bо‗ladi.  Biriktiruvchi  tо‗qima  uch  guruhga:  qon  va  limfa  tо‗qimasi,  tog‗ay  va  suyak  tо‗kimasi 

(zich biriktiruvchi tо‗qima), silliq muskul tо‗kimasiga bо‗linadi. 

Qon  va  limfa  tо‗qimasi  embrional  rivojlanishda  tomirlar  bilan  birga  бir  vaqtda  paydo 

bо‗ladi.  Qon  suyuq  biriktiruvchi  tо‗kima  bо‗lib,  kon  plazmasi-suyuq  qismi  va  konning  shaklli 

elementlaridan  iborat.  Kоn  plazmasi  rangsiz,  tinik,  biroz  yopishqok  suyuqlik  bо‗lib,  uning 

tarkibida  oqsillar,  uglevodlar,  yog‗lar,  mineral  tuzlar  va  boshka  moddalar  saqlanadi.  Qon 

plazmasi    qon  shaklli  elementlarining  ichki  muxiti  hisoblanadi.  Qonda  uch  xil  elementlar: 

qizilqontanachalari  (eritrotsitlar),  oqqontanachalari  (leykotsitlar)  va  qon  plastinkalari 

(trombotsitlаp) bо‗ladi. Eritrotsitlar ikki tomoni botiq disk shaklidagi xujayralar bо‗lib, tarkibida 

gemoglobin moddasini saqlaydi. 

 IX  Leykotsitlar  har  xil  shakldagi  rangsiz  hujayralar  bо‗lib,  1  mm  konda  6-8  ming  dona 

bо‗ladi. Leykotsitlar ikkiga bо‗linadi: donador (granulotsitlar) va donasiz (agrotsitlar). Donador 

leykotsitlar sitoplazmasida  maxsus donalar  bо‗ladi.  Ular bо‗yalishiga qarab, neytrofil,  eozinofil 

va bazofil leykotsitlarga bо‗linadi. 

Donasiz leykotsitlarga limfotsitlar bilan monotsitlar kiradi. 

Zichlashgan biriktiruvchi  tо‗kima. Bu tо‗qimaning hujayralar aro modda kollagen elastik 

moddasi  tolalardan  va  shu  tolalarni  qamrab  oluvchi  amorf  moddadan  iborat.  Asosiy  moddada 

asosan fibroblastlar  joylashadi. 

Suyak tо‗qimasi. Suyak tо‗qimasining asosiy moddasida oxak tuzlari shimilganligi uchun 

ular ancha qattiq bо‗ladi. Bu tо‗qimada organik moddalar kо‗pligi uchun ham juda qattiq bо‗ladi. 

Suyak tо‗qimasi plastinkalardan va ingichka kollagen tolachalardan tuzilgan. Suyak tо‗qimasida 

osteon  kanallari  bо‗lib,  bu  kanallar  konsentrik  shaklda  joylashgan  suyak  plastinkalaridan 

tuzilgan bо‗ladi. 

Suyak  xujayralari  osteotsitlar  deb  nomlanib,  ularning  yulduzsimon  shakldagi  juda  kо‗p 

о‗siklari bо‗ladi. Suyakdagi osteon kanallardan qon tomirlari va nervlar о‗tadi. 

Muskul tuqimasi. 

Bu tо‗qima tolalarining protoplazmasida qisqarish xususiyatiga ega bо‗lgan, tabaqalangan 

maxsus  ingichka  tolalar  (miofibrillar)  bо‗lishi  bilan  boshqa  tо‗qimalardan  farq  kiladi. 

Organizmda ikki xil: silliq va kо‗ndalang-targilmuskul tо‗qimalari bо‗lib, silliq muskul tо‗qimasi 

ichki  organlar,  tomirlar  sistemasida  bо‗ladi,  kо‗ndalang  targ‘il  muskul  tо‗qimasi  skeletdagi 

suyaklarni  qoplab  oladi.  Muskul  tо‗qimasi  mezenximadan  rivojlanadi.  Silliq  muskul 

tо‗qimasining hujayralari uzunasiga chо‗zilgan dikshaklda bо‗lib, hujayralar sitoplazmasida oval 

shakldagi  yadro  bor.  Miofibrill  tolalari  bir-biriga  parallel  joylashgan  bо‗lib,  qisqarish 

xususiyatiga ega. 

Kо‗ndalang-targ‘il muskul tо‗qimasi ichki organlardan ba‘zilar (halkum, qizilо‗ngach, til, 

xiqildoq  muskullari)  devorida  ham  uchraydi.  Bu  tо‗qimaning  bо‗yi  bir  necha  smga  yetadi. 

Kо‗ndalang  targ‗il  muskul  tolalari  mikroskopda  kо‗rilganda,  qisqaruvchi  modsasi  kо‗ndalang-

targ‗il  bо‗lib  kо‗rinadi,  chunki  muskul  tolalarining  miofibrillarda  izotrop  va  anizotrop 

zarrachalar joylashgan. Bu zarrachalar nurni turlicha sindiradi. 

Yurak  muskul  tо‗qimasi  ham  kо‗ndalang-targ‗il  muskul  tо‗qimasiga  о‗xshaydi.  Biroq 

ixtiyorimizdan tashqari qisqaradi.