|
Integratsiya turlari
Integratsiyaning uchta shakli mavjud: vertikal, gorizontal va konglomerat.
Vertikal integratsiya - bir xil mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan komponentlarni ishlab chiqaradigan ikki yoki undan ortiq kompaniyalarning birlashishi. Barcha ishlab chiqarish jarayonlari bir kompaniyada birlashtirilgan va birin-ketin amalga oshiriladi. Vertikal tuzilmada birlashishda kompaniyalarning maqsadi zarur resurslarni sotib olish bilan bog'liq tranzaksiya xarajatlarini kamaytirishdir.
Gorizontal integratsiya - bir xil turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning birlashishi. O'lchov va o'lcham ta'sirining ta'siriga asoslangan xarajatlardan foyda olish, shuningdek, bozor ulushini oshirish kompaniyalarni gorizontal ravishda birlashtirishga undaydigan asosiy sabablardir. Ba'zi hollarda gorizontal integratsiya masshtab va o'lcham ta'sirini birlashtirishga va shu bilan ishlab chiqarishning o'rtacha tannarxini kamaytirishga imkon beradi. Ushbu turdagi gorizontal uyushmalar ijtimoiy jihatdan ham foydalidir. Biroq, gorizontal qo'shilish ma'lum turdagi mahsulot bozorida faoliyat yurituvchi kompaniyalar sonining qisqarishiga olib keladi.
Konglomerat integratsiyasi - turli ishlab chiqarish liniyalarini yagona tuzilmaga birlashtirish, masalan, sharbat va sut mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar bir kompaniyaga birlashganda. Konglomeratlarning birlashishi gorizontal qo'shilishlarga o'xshaydi, chunki ikkala holatda ham tayyor mahsulot ishlab chiqarish birlashtiriladi, lekin bu erda ishlab chiqarilgan mahsulot turlari bir-biriga bog'liq emas.
Konglomerat tuzilmalarini yaratish muayyan turdagi mahsulotlarga bo'lgan talabning tsiklik xususiyatiga asoslanadi. Konglomerat assotsiatsiyasi asosan pul tushumlari oqimini tenglashtirishga imkon beradi.
Qozogʻiston Respublikasi va xorijiy davlatlar agrosanoat kompleksi vertikal integratsiya shakli bilan tavsiflanadi. Vertikal integratsiyaning bir turi vertikal qo'shilish bo'lib, bu orqali sotib oluvchi korporatsiya o'z faoliyatini oldingi ishlab chiqarish bosqichlarida, xomashyo yetkazib beruvchilargacha yoki keyingi ishlab chiqarish bosqichlarida, korporatsiya mahsulotining yakuniy iste'molchilarigacha kengaytiradi. Vertikal qo'shilishning asosiy xususiyati, sotib oluvchi korporatsiya va maqsadli korporatsiya ta'minot zanjiri munosabatlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan tarmoqlarda bo'lganda. Vertikal qo'shilish misoli sut zavodining qishloq xo'jaligi tijorat tashkilotlari va dehqon (fermer) korxonalari bilan qo'shilishidir.
Vertikal birlashishning ikkita yo'nalishi mavjud: vertikal birlashma oldinga (yoki yuqoriga) va vertikal birlashma orqaga (yoki pastga).
Kompaniyaning faoliyatini kengaytirish uchun oldinga vertikal qo'shilishdan foydalanganda, sotib oluvchi korporatsiya o'zi uchun o'z mahsulotlariga yaxshi va barqaror talab manbasini yaratishi mumkin va uni faqat u nazorat qiladi.
Kompaniyaning faoliyatini kengaytirish uchun orqaga vertikal qo'shilishdan foydalangan holda, sotib oluvchi korporatsiya o'z mahsulotlari uchun arzon va barqaror xom ashyo manbasini yaratishi mumkin va uni nazorat qiladi.
Bunga Qozog‘iston Respublikasida tashkil etilgan, qayta ishlash sanoati tashkilot va korxonalari hamda xomashyo ishlab chiqaruvchilar – qishloq xo‘jaligi tijorat tashkilotlarini birlashtirgan qishloq xo‘jaligi xoldinglarini misol qilib keltirish mumkin.
Agrosanoat integratsiyalashgan tuzilmalarini yaratishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: ixtiyoriylik tamoyili, yaxlitlik prinsipi, yetakchi bo‘g‘inlik tamoyili, ma’muriy organlar tomonidan qo‘llab-quvvatlash va yordam berish tamoyili.
Ixtiyoriylik tamoyili shundan iboratki, korxona va tashkilotlarning agrosanoat tuzilmasi tarkibiga kirishi to'g'risidagi qaror ularning ustavlariga muvofiq: aksiyadorlar (aksiyadorlik jamiyatlarida), investorlar (aktsiyadorlar) yig'ilishining qarori bilan qabul qilinadi. MChJ, TDO), a'zolar (kooperativlarda).
Amalda agrosanoat tuzilmalari ko'pincha agrosanoat kompleksini boshqarish organlari tashabbusi bilan tuziladi. Demak, agrosanoat integratsiyasi jarayoni qishloq xo‘jaligi korxonalarini isloh qilishning navbatdagi bosqichiga tushmasligi uchun majburiy emas, balki ishonarli ixtiyoriylik tamoyillari asosida amalga oshirilishi juda muhimdir.
Butunlik tamoyili agrosanoat tuzilmalarini tashkil etish va faoliyatida yaxlit jarayonning barcha bo'g'inlari (ishtirokchilari) o'rtasida aniq muvofiqlashtirish bo'lishi kerakligini nazarda tutadi. Moddiy, texnik va moliyaviy sharoitlar yaratilishi bilan integratsiyaning oddiy shakllaridan murakkabroq shakllariga (gorizontal tuzilmalardan vertikalga, ishlab chiqarishdan ishlab chiqarish va savdoga) o'tish mumkin.
Etakchi bo'g'in printsipi - korxona-integrator. Integratsiyalashgan agrosanoat shakllanishi (AIF) shakllanishi bilan integrator korxonani tanlash masalasi tug'iladi, uning funktsiyalarini ishlab chiqarish salohiyati saqlanib qolgan moliyaviy barqaror korxona bajarishi mumkin.
Integrator korxona asosiy korxona sifatida nafaqat rivojlanish bo'yicha oldinda bo'lishi, balki integratsiyalashgan shakllanish ishtirokchilari orasida tashkiliy va texnologik etakchiga aylanishi kerak. Masalan, go'shtga ixtisoslashgan agrosanoat tuzilmalarini yaratishda, ularning tuzilishi va miqyosi darajasiga qarab, integratsiyalashgan korxona funktsiyalarini ixtisoslashtirilgan chorvachilik yoki qayta ishlash korxonasi (qoida tariqasida, go'shtni qayta ishlash zavodi yoki non ishlab chiqaruvchi korxona) bajaradi. ).
Ma'muriy organlar tomonidan qo'llab-quvvatlash va yordam berish printsipi. APFning muvaffaqiyatli faoliyati koʻp jihatdan korxona rahbarlari – APFning potentsial ishtirokchilarining tuman va viloyat maʼmuriy organlari bilan oʻzaro munosabatlarining xususiyati bilan bogʻliq.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, yaxlit iqtisodiy tuzilmalar zarur davlat moddiy va moliyaviy (boshlang'ich) yordam oladigan hududlarda ular samaraliroq ishlaydi.
Ushbu tamoyillar ACEning barcha shakllariga taalluqlidir. Shu bilan birga, muayyan sharoitlarga qarab, ular asosida qabul qilinadigan tashkiliy va iqtisodiy amaliy qarorlar sezilarli darajada farq qilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
