Organik sintez sanoatining vujudga kelishi va rivojlanishi

Etanol sintezi: Etanol insoniyatga qadim zamonlardan beri ma’lum, uni Xi-XII asrlardan buyon uzum vinosidan ajratib olib keladilar. 1748-yilda I.Bexer etanolni kartoshkadan ajratib olish usulini topdi. Etanol ishlab chiqarish hajmi jihatidan organik sintez mahsulotlari orasida oldingi o’rinlardan birini egallaydi. U uzoq yillar mobaynida g’alla, kartoshka, qand lavlagi kabi oziq-ovqat ashyolaridan biokimyoviy usullar yordamida olingan. 1930-yillarga kelib yog’ochni qayta ishlash va qog’oz sanoati chiqindilaridan sanoatda gidroliz spirit ishlab chiqarish o’zlashtirildi. Yog’ochni kimyoviy qayta ishlash natijasida yog’ochni qayta ishlash korxonalarida chiqindilar butunlay chiqmaydi, shu bilan birga etil spirti ishlab chiqariladi. 1 m³ yog’och 275 kg donni yoki 700 kg kartoshkani o’rnini bosadi.
O’zbekistonda etil spirti aynan shu usulda gidroliz zavodlarida ishlab chiqariladi. 1950-yillarga kelib, uni neftni qayta ishlash yoki pirolizning etilen fraksiyasi gazlarida sintetik yo’l bilan ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. Hozirgi davrda esa etanol uglevodorodli xom ashyolardan sintezlab olinmoqda. Bu usulning naqadar ahamiyatli ekanligini quyidagi ma’lumotlardan yaqqol ko’rish mumkin. 6 tonna sulidan yoki 20 tonna kartoshkadan olinadigan etil spirtini 1 tonna etilendan sintezlash mumkin. 1955-yildan buyon texnik maqsadlar uchun ishlatiladigan spirt oziq-ovqat mahsulotlaridan olinmaydi.
Sanoatda etilenni gidratlashning sintetik usuli ikki xil usulda amalga oshiriladi: sulfat kislotali gidratlash va bug’ fazali katalitik gidratlash (katalizator yordamida suv bug’ini etilenga to’g’ridan-to’g’ri biriktirish).
Sulfat kislotali gidratlashni A.M.Butlerov kashf etgan. Bu usulning kamchiligi, ko’p bosqichli bo’lganligi hamda katta miqdordagi kislotani qayta ishlashga tozalashga to’g’ri kelishidadir. Shuning uchun bu usulda spirt ishlab chiqarish qisqarib bormoqda. Etilenni to’g’ridan-to’g’ri gidratlash bir bosqichda boradi.
CH₂=CH₂