Organik kompleks xosil qiluvchilar. Ularning yutuq va kamchiliklari, texnologiyada qo‘llanilishi

beqarorlik konstantasi yoki kompleksning ionlarga parchalanish konstantasi deyiladi.
Beqarorlik konstantasiga teskari bыladigan kattalik barqarorlik konstantasi deyiladi:
_nq1/K_beqaror _n-barqarorlik konstantasi
K_beqaror[Ag(NN₃)₂]⁺5,810^-8 eng beqarori
K_beqaror[AgS₂O₃]^-1,510^-9
K_beqaror[Ag(SN)₂]^-1,410^-20
Misol. a)[Ag(NN₃)₂]NO₃ va b)K[Ag(SN)₂] ning 0,01 M eritmalaridagi Ag⁺ ionlarining konsentratsiyasi topilsin.
Yechish: Ag⁺ ionining topilishi kerak konsentratsiyasisini X bilan belgilab [Ag(NN₃)]⁺ dissotsiatsiya tenglamasidan [NN₃]2X va [Ag(NN₃)₂]⁺0,01-X0,01 topiladi (chunki kompleksning dissotsiatsiya darajasi kichik).
Demak uni quyidagicha yozish mumkin:






b)[Ag(SN)₆]^- ioni uchun щam shunday bыladi:


Keltirilgan misol kыrsatadiki, kompleks tuzlarning bir xil molyar konsentratsiyasi eritmalari kompleksning beqarorlik konstantasi qancha katta bыlsa, shuncha katta konsentratsiyali oddiy ionlar tutadi. Masalan [Ag(NN₃)₂]⁺ ning 0,01 M eritmasidagi Ag⁺ ionlari konsentratsiyasidan 16000 marta kattadir:

Ionlar suvda gidratlangan щolda bыlganligi uchun odatda eritmada kompleks щosil bыlish reaksiyasi quyidagicha kыrinishda bыladi:

M(N₂O)_m^z++nL(N₂O)_I^z-qMLn(N₂O)_r^z-nz+(m+nI-r)N₂O (1)

Biroq bunday sxema ancha qыpolroq. +ulaylik uchun ionlar gidratlangan deb faraz qilib oddiy kыrinishda odatda quyidagicha yozish mumkin:

Zaryadlarini tushirib yanada soddalashtirish mumkin:
M+nLqMLn (2)
Bu (2) reaksiyaning muvozanadinamik barqarorlik konstantasi deyiladi va _n^o orqali ifodalanadi.

Щaqiqatda kompleks щosil qilish reaksiyasi bosqichli boradi.
M+LqML
ML+LqML₂
ML_n-1+LqML
Tegishli muvozanat konstantalari

bosqichli barqarorlik konstantasi deyiladi. Bosqichli barqarorlik konstantasi umumiy barqarorlik konstantasi bilan quyidagicha bo\langan

Agar kompleks щosil qilish reaksiyasi bir bosqichli bыlsa

Ion kuchi eʼtiborga olinganda konsentratsion barqarorlik konstantasi quyidagi kыrinishni oladi:

Bunda A-Debay - Xyukkel nazariyasi bыyicha nazariy щisoblanadigan koeffitsiyent,(suvda eritmalar uchun A0,509)
-ion kuchi
bu formula ion kuchi 0,7-0,8 gacha bыlganda ыrinli bыladi. YUqori ion kuchlarida barqarorlik konstantasi qiymati ortadi. Barqarorlik konstantalarini topishda odatda tajriba natijalaridan oson щisoblanadigan va barqarorlik konstantalari bilan oddiy matematik bo\lanishda bыladigan maxsus funksiyalaridan foydalaniladi. Bu maqsadda Ya.Berrumning ^«щosil bыlish funksiyasi^» keng qыllaniladi:
S_L^o- ligandning umumiy konsentratsiyasi S_m^o-metall ionining umumiy konsentratsiyasi [L]-ligandning muvozanat konsentratsiyasi.
Щosil bыlish funksiyasi ^«n^» ligandning kompleksga bo\langan qismi konsentratsiyasining metall ionining umumiy konsentratsiyasiga nisbatidir. Fizik maʼnosi bыyicha ^«щosil bыlish funksiyasi^» n kompleks щosil qiluvchining ыrtacha koordinatsion sonidir.Uning qiymati noldan kompleks щosil qiluvchining koordinatsion sonining maksimal qiymatigacha bыladi.
«Щosil bыlish funksiyasi”ning barqarorlik konstantasi bilan bo\liqligini ыrnatish mumkin.
Ayrim masalalarni yechishda berilgan ML_mkompleksning molyar qismini aniqlash kerak bыladi,yaʼni uning nisbiy konsentratsiyasini;

(8) tenglamani (9) ga qыyib quyidagini щosil qilamiz:

X_MLmning qiymati 0 dan ([M_Lm]q0 ,bыlganda)X_MLmq1 gacha (boshqa komplekslar bыlmaganda [MLm]qS^o_Lm).

Masalan .Eritma tarkibida 1,00•10^-3M Ng(SIO₄)₂ va 0,02 M NaSI(Ng²⁺ ionlarini gidrolizlanishga yыl qыymaydigan va ion kuchini saqlab turadigan 0,5 M NSIO₄ bыlganida) uy temperaturasida bosqichli dissotsilanishda щosil bыladigan turli birikmalarini щisoblaylik.
Xlorid ionilarining muvozanat konsentratsiyasi,umumiy konsentratsiyaga yaqin bыlgani uchun [CI^-]0,020 g-ionl.
Щar bir kompleksning molyar qismini (10) tenglama asosida щisoblaymiz.






Xloridlarning boshqa konsentratsiyalari bilan щosil qilgan komplekslarining щam molyar qismlari shu yыl bilan щisoblanadi. Щisoblash natijalarini grafik kыrinishda X_mLmqfIg[L]bo\lanish tarzida ifodalanadi.

Rasm.Simobning xloridli komplekslarining muvozanat diagrammalari.

NgSI⁺ va NgSI₃^- larning maksimal molyar qismlari atiga 40-50% ga boradi va bu komplekslarning mavjud bыla oladigan miqdorlari juda kam.
Bunda asosan NgSI₂ katta oblastda mavjud (yaʼni mavjud bыla olish soщasi juda katta va maksimal molyar qismi 90-100 % ni tashkil qiladi).NaSI ning konsentratsiyasi 1,0M va undan katta bыlganda asosan NgCI₄^2- kompleksi bыladi.