Organik kimyo

3-tajriba. Suyuqliklarning zichligi.

Ko’pincha suyuq moddalarni harakterlashda zichlik o’rniga fizikaviy konstantlardan biri bo’lgan solishtirma og’irlikdan foydalaniladi. Zichlik jism masssining xajmiga nisbatidir:

bunda t - massa gramm xisobida, V - xajm sm³ xisobida. Solishtirma og’irlik esa jism og’irligining xajmga nisbatidir:

bunda G - jism og’irligi gramm xisobi, V - xajm sm xisobida.

Jismning zichligi Er sharining qaerida aniqlanishiga bog’liq bo’lmay, solishtirma og’irlikni o’lchash esa Er sharining qaerida o’lchanishiga bog’liqdir.

Zichlik bilan solishtirma og’irlikning qiymati jismning erkin tushish tezligi 980,665 sm/sek² ga teng bo’lgan joydagina bir-biriga to’g’ri keladi.

Amalda moddalar ko’pincha nisbiy zichligi bilan harakterlanadi, ma’lum xajmdagi jism massasining xuddi shunday xajmdagi 4°C li suv massasiga nisbati nisbiy zichlik deb ataladi.

Suyuqliklarning nisbiy zichligi aniqlashda piknometr, Mor tarozisi va turli areometrlardan foydalaniladi.

S
34-rasm
uyuqliklarning biror temperaturadagi, masalan 20°C dagi zichligini topish uchun piknometr avval suv bilan to’ldirilib tortiladi; so’ng tekshirilayotgan suyuqlik bilan to’ldirilib tortiladi va bo’sh piknometrning og’irligini xisobga olib, ularning og’irliklari topiladi. Zichlikni aniqlashda piknometr o’rnatilgan termostat temperaturasining aniqligiga katta ahamiyat berish kerak.

Odatda, moddaning nisbiy zichligini 4°C dagi suvning og’irligiga nisbatan xisoblash qabul qilingan, u taxminan 1g/sm³ tengdir.

Suvning 20°C dagi zichligi 0,998230 g/sm³ ga teng bo’lgani uchun nisbiy zichlik quyidagi formula bilan topiladi.

b unda — m — piknometrdagi moddaning 20°C dagi og’irligi: W - xuddi shuncha xajm suvning ayni temperaturadagi og’irligi.

Nisbiy zichlikni tez aniqlash maqsadida areometrlar ishlatiladi. Areometrning pastki qismi kengroq bo’lib, uning tagida pitra yoki maxsus massa joylashtirilgan bo’ladi (rasm, a, b) Uning ingichkaroq yuqori qismi darajalangan shkaladan iborat. Suyuqlikning nisbiy zichligi qanchalik kam bo’lsa, areometr shunchalik chuqo’rga botadi. Shuning uchun areometr shkalaning yuqori qismi eng kam nisbiy zichlikni ko’rsatadi.

Ba’zi areometrlar termometrli bo’lib, u nisbiy zichlik aniqlanayotgan vaqtdagi temperaturani ham ko’rsatib turadi.

Suyuqlik areometrning katta-kichikligiga qarab, mos silindrga areometr tushirilganda toshib ketmaydigan qilib quyiladi va suyuqlik yuzasiga to’g’ri kelgan areometr shkalasining darajasiga qarab uning nisbiy zichligi aniqlanadi.

Shuningdek, suyuqlikka kerakli harakteristikani beruvchi maxsus areometrlar ham bor. Masalan. Spirtning prosent miqdorini ko’rsatuvchi spirtometr, sutdagi moy miqdorini ko’rsatuvchi laktometr va boshqalar.