Gomologik qator. Gomologlar
Kimyoviy xossalari bilan o’xshash, ammo bir-biridan bir yoki bir nechta CH2 (metilen) guruh bilan farq qiladigan organik birikmalar qatori-gomologik qator deyiladi. Gomologik qatorni hosil qiladigan organik birikmalar gomologlar deyiladi. Masalan, CH4, C2H6, C3H8, C4H10, C5H12, C6H14… CnH2n+2; C2H4, C3H6, C4H8, C5H10… CnH2n; C2H2, C3H4, C4H6, C5H8… CnH2n-2; HCOOH, CH3COOH, CH3CH2COOH, CH3CH2CH2COOH… CnH2n+1COOH va h.z.
Organik reaksiyalarning turlari
1. Birikish reaksiyalari (qo’sh bog’ga dastlab qaysi zarrachaning birikishiga qarab, radikal birikish AR, elektrofil birikish AE va nukleofil birikish AN reaksiyalari bo’ladi):
O’rin olish reaksiyalari (Reaksion markazga dastlab qaysi zarrachaning hujum qilishiga qarab, radikal o’rin olish SR, elektrofil o’rin olish SE , nukleofil o’rin olish SN reaksiyalari bo’ladi);
Ajralish reaksiyalari
CH3 – CH2OH CH2 = CH2 + H2O
C8H18 C4H8 + C4H10
Izomerlanish reaksiyalari. Normal tuzilishli uglevodorodlarning izotuzilishli uglevodorodlarga o’tishi: n – alkan ↔ izoalkan
Oksidlanish reaksiyalari
CH3CHO CH3COOH; CH3OH CH2O + H2O;
CH3OH CH2O + H2
6. Qayta guruhlanish reaksiyalari:
Bundan tashqari organik reaksiyalar reaksiyaga kirishuvchi moddalar kovalent bog’larining uzilish usuliga ko’ra ham sinflarga ajratiladi:
Kimyoviy bog’larning gomolitik (erkin radikallarga) uzilishi
Umumiy holda
Misol 2 ; CH4 → +
Gomologik uzilish-qutbliligi kam bo’lgan moddalardagi kovalent bog’ning yorug’lik nuri yoki yuqori temperatura ta’sirida uzilishi natijasida sodir bo’ladi. Hosil bo’lgan erkin radikallar yuqori energiyaga va faollikka ega bo’ladi.
Radikal almashinish va termik parchalanish reaksiyalarida oraliq mahsulot sifatida erkin radikal hosil bo’ladi. Radikallarning tez yoki sekin hosil bo’lishi bog’larning energiyasiga va radikallarning barqarorligiga bog’liq. C – H bog’ining energiyasi qancha kichik bo’lsa, radikal shuncha oson hosil bo’ladi va u barqarordir. eng beqaror radikal bo’lib, o’rtacha 0,001-0,01 sekund mavjud bo’ladi.
radikali tekis tuzilishga ega va reaksion xususiyati kuchli. da uglerod atomi sp2-gibridlangan.
Tarmoqlangan zanjir tutgan radikallar barqaror bo’ladi. Chunki ulardagi juftlashmagan elektron boshqa atom yoki atomlar guruhlarning induksion hamda fazoviy effektlari ta’sirida delokallashgan bo’ladi:
Radikallarning barqarorligi ∙CH3<∙CH2CH3< ∙CH(CH3)2 <∙C(CH3)3 tartibda ortib boradi. Allil (CH2 = CH - CH ) va benzil (C6H5 - CH ) radikallari trimetilmetan radikalidan ham barqaror bo’ladi. Chunki ularning juftlashmagan elektronlari qo’sh bog’ning π-elektronlari bilan ta’sirlashadi. Trifenilmetil (C6H5)3C• -radikali allil (CH2 = CH - CH ) va benzil (C6H5 - CH ) radikallariga nisbatan ham barqaror.
Do'stlaringiz bilan baham: |