Organik kimyo. Organik kimyoda moddalar nomenklaturasi. Uglevodorodlar

Alkanlarning nomini tuzishda:

1. 
   Tarmoqlanmagan uzun zanjir tanlanadi:
   
2. 
   Uglerod atomlarini raqamlash o’rinbosar (radikal) yaqin tomondan boshlanadi;
   
3. 
   Radikallar (o’rinbosarlar) nomi alfavit tartibida ular qaysi uglerod atomi bilan bog’langan bo’lsa, o’sha uglerod atomlari raqamini ko’rsatish tartibida bo’ladi;
   
4. 
   Agar bitta uglerod atomida ikkita bir xil o’rinbosar (radikal) bo’lsa, o’sha raqam ikki marta takrorlanadi va di- old qo’shimchasi qo’shiladi. Agar bir xil radikal bitta uglerod atomida uch marta takrorlangan bo’lsa tri-, to’rt marta takrorlangan bo’lsa tetra- old qo’shimchasi qo’shiladi.
   
5. 
   O’rinbosarlar (radikal) o’rnini ko’rsatuvchi sonlar yig’indisi eng kichik qiymatga ega bo’lishi kerak;
   
6. 
   Uglevodorod nomi eng uzun zanjirdagi uglerod atomlari soni bo’yicha bo’ladi.
   

Masalan: Alken va alkinlarni nomlashda alkandagi – an qo’shimchasi mos ravishda alkenlarda – en, alkinlarda -in qo’shimchasiga almashadi. Raqamlash uchun tarkibida qo’sh bog’ yoki uch bog’ saqlagan eng uzun zanjir tanlanadi va raqamlash qo’sh bog’ yoki uch bog’ yaqin tomondan boshlanadi:


Uglevodorodlarning hosilalarini nomlashda, asosiy zanjir va o’rinbosar turini aniqlash lozim. O’rinbosarlar 2 turga bo’linadi.
1 tur o’rinbosarlar-bunday o’rinbosarlar (-F, -Cl, -Br, -I, - NO₂) nomlanishda ularning nomi alfavit tartibida faqat old qo’shimcha bilan ko’rsatiladi.
2 tur o’rinbosarlar-bunday o’rinbosarlar nomlanishida ham old qo’shimcha, ham so’z yasovchi qo’shimchalardan foydalaniladi.
Quyida ba’zi funksional guruhlar (o’rinbosar) mavqelari kamayib borish tartibida joylashtirilgan:
Qaysi funksional guruhning mavqei yuqori (katta) bo’lsa, raqamlash o’sha tomondan boshlanadi. Masalan,

Funksional guruh – atom yoki atomlar guruhi bo’lib, organik moddalarning ko’proq xarakterli bo’lgan xossalarini belgilaydi.