Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

 
 
1- AMALIY MASHG’ULOT
MAVZU: ORGANIK BIRIKMALARNING MIKDOR ANALIZI 
Mashgulot rejasi: 
1. Kirish. 
2. Uglerod va vodorod mikdorini Libix usuli bilan aniqlash. 
3. Azotni Dyuma usuli bilan aniklash 
4. Azotni K’eldal usuli bilan aniklash 
5. Moddalarning atom formulalarini (eng oddiy formulalarini)
aniklash. 
Organik birikmalar tarkibidagi elementlardan birining foiz mikdorini aniqlash miqdor 
analizining vazifasidir. Miqdor taxlili natijalariga qarab, moddaning atom formulasi aniqlanadi. 
Taxlil kilish usulini buyuk nemis olimi YU. Libix taklif etgan. Bu usulga kura 
tekshirilayotgan modda yondiriladi va yonish maxsulotlarining mikdori aniklanadi. Endirish 
uchun olinadigan moddaning mikdoriga va kullaniladigan asboblarga karab, mikdor taxlili 
makroanaliz, yarim 
mikroanaliz va mikroanalizga bulinadi. 
Agar 0,1—0, 5 g modda taxlil qilinsa maqdor analiz, 1 0—50 mg modda tekshirilsa 
yarim mikroanaliz, 1—1 Omg modda tekshirilsa mikroanaliz deyiladi. Keyingi vaktda 
ultramikroanaliz usuli muvaffaqiyatli qullanilmoqda. Bu usul uchun tekshiriladigan moddadan 
0,1— 0,01 mg olish kifoya. 
 
UGLEROD VA VODOROD MIKDORINI LIBIX
USULI BILAN ANIQLASH
Uglerod va vodorod mikdorini aniklashda sifat analizida kullanilgan reaksiyalardan 
foydalaniladi. Bunda modda maxsus naychada, mis ( I I ) - oksid ustida, kislorod okimida pechda 

---

491
kizdirib kuydiriladi. Xosil bulayotgan yonish maxsulotlari - N
2
O va SO
2
analitik tarozida anik 
tortilgan yutgich moddaga yuttiriladi. 
Suv qizdirilgan kalsiy xloridli yoki angidridli -Mg(CIO
4
)
2
nayga, karbonat angidrid 
uyuvchi kaliy eritmasi solingan kaliy apparatga tushadi. Ularga xavodagi karbonat angidrid 
utmasligi uchun kuydirish naychasidan oldin natron oxak solingan U- simon naycha kuyiladi (1- 
rasm) 
YUtgichlarning analiz tugagandai keyingi ogirligini dastlabki ogirligidan farki xosil bulgan N
2
O va 
SO
2
ning ogirligiga teng buladi. SHunga asoslanib, tekshirilayotgan moddadagi uglerod bilan 
vodorodning foiz mikdori kuyidagicha xisoblab topiladi. Endirilgan moddaning gramm xisobidagi 
mikdorini «a» bilan, xosil bulgan SO
2
 
mikdorini «m» bilan, N
2
O mikdorini « n» bilan belgilaymiz. 
SO
2
ning molekulyar ogirligi 44 ga teng bulganligi uchun xosil bulgan karbonat angidriddagi 
uglerod mikdorini kuyidagi proporsiya bilan xisoblash mumkin: 
44—12 12 
m — x; bunda
x= 
— 

mmg S
14 
Endi bu mikdorni foizga aylantiramiz: 
a — 100% 
1-rasm. Uglerod va vodorodni aniklash uskunasi 
1- gazometr, 2- kuritish kolonnasi, 3- kran, 4- kislorodni tozalovchi moslama, 5,9,10- 
elektropechlari, 6,7- N
2
O va SO
2
yutuvchi apparatlar (kislorodni tozalash natijasida xosil 
buladigan N
2
O va SO
2
), 8- yokish uchun muljallangan trubka, 11- gaz gorelkasi, 12,13- 
namunani yokish natijasida xosil bulgan N
2
O va SO
2
ni yutuvchi apparatlar, 14- izolyasion 
trubka, 15- aspirator, 16- silindr.
Suvning molekulyar ogirligini xisoblab, kuyidagicha proporsiya tuziladi: 
18-2 2

n 
n-x; bunda x = ------- mg N
2 
18 
Endi bu mikdor foizga aylantiriladi: 
a - I 00 % 

---

492
Misol. 0,500 g modda yondirilganda 1,697 g SO
2
va 0,340g N
2
O olingan. Uglerod va 
vodorodning foiz mikdori topilsin.