|
Sintez usullari.
Fenollar sof (toza) holatda diazoniy tuzlaridan foydalaniladi.
Sulfokislotalarni ishqorlar ishtirokida toblash orqali fenollar hosil qilishda, qo’shimcha
maxsulotlar ko’plab hosil bo’ladi, ayniqsa halqada
COOH, Cl, NO
2
yoki boshqa funktsional
guruxlar bo’lsa.
CH
3
– C = O
CH
3
+
4-bosqich
+ H
2
O
CH
3
– C – O
CH
3
+
OH
CH
3
– C – O
CH
3
OH
+ H
+
III
CH
3
– C – O
CH
3
OH
H
+
5-bosqich
CH
3
– C
CH
3
O
+ HO
III
aseton
fenol
kumol gidroperoksidi
CH
3
– C – OOH
CH
3
+ H
+
CH
3
– C – O – OH
2
CH
3
+
1-bosqich
2-bosqich
I
CH
3
– C – O – OH
2
CH
3
+
CH
3
– C – O
CH
3
+
+ H
2
O
CH
3
– C – O
CH
3
+
CH
3
– C = O
CH
3
+
3-bosqich
BIR VAQTDA
II
269
Arilgalogenidlardan fenollar olish ham chegaralangan va galogen atomiga nisbatan orto-
va para- holatlarda kuchli elektroaktseptor guruxlar saqlagan fenollar olishda ko’proq
foydalaniladi; bu usul bilan katta miqdorda 2,4-dinitrofenol va 2,4,6-trinitrofenol (pikrin kislota)
olinadi.
Reaksiyalari.
Fenollarning ajoyib kimyoviy xususiyatlaridan biri, kislotaliligidan
tashqari aromatik xalqasini almashinishi reaksiyalaridagi Reaksion qobiliyatining yuqoriligidir.
Bunday reaksiyalarda ham fenollarning kislotaliligi muhim axamiyatga ega; fenolning
ionlanishi, to’liq manfiy zaryajdni o’zida mujassam qilgani uchun
OH-
guruxiga nisbatan kuchli
elektronlar donori bo’lgani uchun
–O-
guruxining vujudga kelishiga sabab bo’ladi.
Fenollar nafaqat elektrofil almashinishi reaksiyasiga kirishadi, balki xalqaning Reaksion
qobiliyati yuqoriligi tufayli boshqa reaksiyalarga ham oson kirisha oladi. Quyida bu
reaksiyalarning ba’zilari berilgan.
SO
3
Na
natriy-2-naftalin
sulfonat
KOH, 300
o
C
ONa
H
2
SO
4
OH
2-naftol (
β
-naftol)
Cl
NO
2
NO
2
NaOH
2,4-dinitro-
xlorbenzol
ONa
NO
2
NO
2
H
+
natriy 2,4-dinitro-
fenolyat
OH
NO
2
NO
2
HNO
3
natriy 2,4-dinitro-
fenol
H
2
SO
4
OH
NO
2
NO
2
2,4,6-trinitro-
fenol
O
2
N
2. Sulfanatlarni ishqorlar bilan toblash
SO
3
Na
CH
3
natriy-p-toluol
sulfonat
NaOH, KOH, 300
o
C
ONa
CH
3
H
2
SO
4
OH
CH
3
p-krezol
NAMUNA
ArSO
3
Na + 2NaOH
ArONa + Na
2
SO
3
H
2
SO
4
ArOH
SINTEZ USULLARI
1. Diazonniy tuzlarining gidrolizi
ArN
2
+ H
2
O
+
ArOH + N
2
+ H
+
NAMUNA
N
2
HSO
4
+
–
Cl
H
2
O, H
+
qizdirish
OH
Cl
+ N
2
+ H
2
SO
3
m-xlorfenildiazoniy
sulfokislota
m-xlorfenol
270
3. Murakkab efirlar hosil qilish:
ArOH
Ar – O – CO – R
NAMUNALAR
RCOCl
Ar
′
SO
2
Cl
Ar – O – SO
2
Ar
′
OH +
– O – CO –
NaOH
fenilbenzoat
COCl
fenol
benzoilxlorid
OH + (CH
3
CO)
2
O
p-nitrofenol
CH
3
COONa
O – CO – CH
3
p-nitrofenilasetat
O
2
N
O
2
N
sirka angidrid
2. Oddiy efirlar sintez qilish. Bilyamson sintezi
ArO
–
+ RX
ArOR + X
–
NAMUNALAR
OH + C
2
H
5
J
OC
2
H
5
NaOH suvli eritmasi
qizdirish
etilfenil efiri (fenetol)
OH +
OCH
2
NaOH suvli eritmasi
qizdirish
p-tolil-p-nitrobenzil efiri
H
3
C
NO
2
BrCH
2
H
3
C
NO
2
NO
2
OH
o-nitrofenol
+ (CH
3
)
2
SO
4
NaOH suvli eritmasi
qizdirish
NO
2
OCH
3
o-nitroanizol
(metil-o-nitrofenil efiri)
+ CH
3
SO
4
Na
p-krezol p-nitrobenzilbromid
dimetilsulfat
OH + ClCH
2
COOH
fenol
xlorsirka kislota
NaOH suvli eritmasi
qizdirish
OCH
2
COONa
HCl
OCH
2
COOH
fenoksisirka kislota
REAKSIYALARI
1. Kislotaliligi. Tuz hosil qilishi
ArSO
3
Na + H
2
O
ArO
–
+ H
3
O
+
NAMUNA
OH + NaOH
ONa + H
2
O
271
v) galagenlash
OH
fenol
Br
OH
2,4,6-tribromfenol
Br
2
, H
2
O
Br
Br
OH
fenol
OH
p-bromfenol
Br
2
, CS
2
, 0
o
S
Br
4. Xalqa bo’yich reaksiyalar:
– OH
– O
–
Aromatik qatordagi elektrofil o’rin olish
reaksiyalarida xalqani faollashtiradi va
orto- hamda para-holatlarga yo’naltiradi
– OR
OH guruhiga nisbatan kuchsiz faollashtiruvch guruh
a) Nitrolash
OH
fenol
NO
2
OH
o-nitrofenol
va
NO
2
OH
p-nitrofenol
suyul. HNO
3
, 20
o
S
b) Sulfolash
OH
fenol
H
2
SO
4
OH
o-fenolsulfokislota
SO
3
H
10 – 20
o
S
100
o
S
OH
p-fenolsulfokislota
SO
3
H
H
2
SO
4
100
o
S
OH +
SO
2
Cl
o-bromfenol
p-toluolsulfoxlorid
Br
H
3
C
piridin
O – SO
2
–
CH
3
orto-bromfenil-para-toluolsulfonat
Br
272
g) Nitrozirlash
OH
o-krezol
+ NaNO
2
+ H
2
SO
4
OH
4-nitrozo-2-metilfenol
N = O
CH
3
CH
3
d) Azoqo’shish reaksiyalari
OH
fenol
+
N
2
Cl
fenildiazoniy xlorid
– N = N –
4-oksiazobenzol
OH
e) Karboksillash. Kolbe reaksiyasi
ONa
natriy fenolyat
+
CO
2
125
o
S, 4 – 7 atm
OH
salisil kislota
COONa
g) Fridel-Krafts usulida atsillash. Fris qaytaguruhlanishi:
OH
rezosin
Do'stlaringiz bilan baham: |
