O‘quvchilаrning bilim, ko‘nikmа vа mаlаkаlаrini tаshхis etish

O‘quvchilаrning bilim, ko‘nikmа vа mаlаkаlаrini tаshхis etish
Reja
1. Ta`lim jarayonida bilim va malakalarni hisobga olishning ahamiyati.
2. Umumiy urta bilim maktab uquvchilarining ta`lim tayergarlik darajasining reytingi
3. Baholashning tekshirish usullari.
Tayanch tushunchalar: Tekshirish, baholash, kundalikli tekshirish, oraliq tekshirish, yakuniy tekshirish, reyting natijalari, bosqichma-bosqich nazorat.
Adabietlar
1. Munavvarov Pedagogika T-1996
2. Mavlanova Pedagogika T-2001
3. Mahadxujaeva Yangi pedagogik texnologiya T-2003
4. Yuldashev Usmanov N Yangi pedagogik texnologiya asoslari 2004
Oquvchilarning oquv materialini uzlashtirilishini tekshirish va baholash bu ularning oquv va malakalarini shakllantirishdagi ta`lim jaraenining muhim komponenti bulib hisoblanadi. Bu faqat oqitish natijalarinigana emas, balki ta`lim jaraenida oquvchilarning bilish vazifasini bosshilik qilish deganimizdi anglatadi.
Bilimni tekshirish va baholashning bilim beruvchanlik ahamiyati shundan iboratki, oqituvchi ham, oquvchilar ham oquv materialini uzlashtirishda muvafaqqiyatli ma`lumot oladi. Oquvchining nimani bilishi, nimani tushunmasligi, qaysi materialni yaxshi uzlashtirishining darajasi eki uzlashtirilmaganlik darajasi oqituvchiga aen buladi. Bu oquvchilarning bilish vazifasini tashkillashtirish va boshkarishga asos bula oladi. Bilim oquv va malakalarni tekshirish va baholashning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, oquvchilarning uqishda erishilgan yutuqlari va kamchiliklarini his qilish tuyg`usi shakllanadi. Berilgan baho oquvchiga hamma vaqt shaxs sifatida belgili bir munosabat, qarashni ifoda etadi. Bilimni tekshirish va baholash belgili bir didaktik talablarga javob berishi kerak.
Ayniqsa boshlangich sinflarda tekshirishning har xil formalarini qullanish kerak. Oqitishda tekshirishning kundalikli, yakuniy va mavzuiy turlari keng tarqalgan. Bular og`zaki va ezma ish turinda eki va frontal` umumiy savol-javob formasida baho quyish orqali yuritiladi.
Bilimni kundalikli tekshirish (K T) har bir darsda utkaziladi. K.T. urganiladigan materialni tushuntirishda mustahkamlashda takrorlanadigan ta`lim jaraenining zarur komponenti hisoblanadi. Ilmni (K T) ayrim vaqtda og`zaki-surovnoma kurinishda uyga vazifa mustaqil ishlarni bajarishni yuritadi. Mavzui tekshirish orqali mavzularni uzlashtirilganligini nazorat etishdan iborat. Darsga qisqa vaqt ichida oquvchiga mavzuning mazmuni asosiy g`oyasini baen etishi uchun savollar eki topshiriklar beriladi. Tekshirishning bunday kurishi mantiqiy fikrlashga oquv materialidagi eng asosiy ular orasidagi bog`liqliqni esda soqlashni urgatadi.
Yakuniy tekshirish esa bilimni har bir chorakda va yil oxirida utkaziladi. Buning ahamiyati oquvchining erishganligi darajasiga tug`ri ob`ektiv baho berish bor bilimni kundalikli va mavzui tekshirishda ayrim fanlarni uzlashtirilishiga diqqat berilsa, yakuniy nazoratda barcha oquv fanlarning natijalarining yig`indisini uz ichiga oladi.
Hozirgi paytda oquvchilarning bilim, uqub va malakalarini tekshirish va baholashning yangicha test orqali va reyting ball quyish amalga oshirilmoqda.
Testda har bir bobni utib bulgandan keyin eki chorak oxirida olinib oquvchining topgan tug`ri javobgiga binoan 5 ball sistemada baholanadi. Reytingda esa oquvchining har kungi darsdagi javobining aktivligini hisobga olinib har biriga alohida ball quyilib keyin hammasi tuplangan ball kuyiladi.
Ta`lim tizimida tekshirishning ahamiyati ta`lim muassasalaridagi natijaviy darajani kursatadi.
II. Umumiy urta ta`lim beradigan maktab oquvchilarining bilim tayergarligi darajasining reytingi.
Reytingni tashkil qilish va amalga oshirish tamoyillari.
Ozbekistan Respublikasi umumiy ta`lim beradigan maktab oquvchilarining bilim tayergarligining reytingi kuyidagi tamoyillarga asoslangan holda tashkil qilinadi va amalga oshiriladi.
DTS da belgilangan bilim minimumlari asosida har bir predmet buyicha ishlab chiqilgan majburiy standart tekshirish ishlari (MSTI) komplektlari Reytingining normativ metodik asosi bulib hisoblanadi. Har bir majburiy standart tekshirish ishalri (MSTI) va ularning komplektlari uchun beriladigan standart reytingi ballari (SRB) reytingning hisoblash asosi hisoblanadi.
Har bir majburiy standart tekshirish ishlari (MSTI) uchun standart reyting ballari (SRB) ushbu tekshirish (MSTI) ishlari jaraenida aniqlanishi quyilaetgan, bilim kunikma uqub va malaklar belgilanadi.
Oquvchining haqiqiy chorak reyting ballining asosiy komponentleri maqsad va vazifalari.
Oquvchining bilimini bahalashda 5 balli sistemaning kamchiliklarini, oqituvchining sub`ektivligini yuqotish. Reytingning yuqori darajadagi ob`ektivligini va odilligini ta`minlovchi vaziyat yaratib berish.
Oquvchilar tamonidan uzlashtirilgan majburiy bilim minimum elementleri buyicha ob`ektiv hisobga olinishini tashkil qilish. O`quv fanidan majburiy bilim, kunikma va malakalarni uzlashtirishda oquvchi tamonidan amalda erishilgan darajasini baholash va DTS da kuzda tutilgan (BKM) elementlarining soei va sifati urtasida bogliq urnatish.
Tuqqiz yillik maktab bitiruvchilarining urta maxsus kasb-hunar muassasalarida ob`ektiv yakuniy reytingiga asoslangan holda odilana bulishtirishni ta`minlash.
Nazorat turlari va formalari.
Oquvchilarning bilim tayergarlik darajasining reytingi, “O`zRes-da Umumiy urta ta`lim haqida” gi rejada (4-bandida) belgilangan talablarga muvofiq amalga oshiriladi va kuyidagi nazorat turlarini nazarda tutadi.
-oraliq nazorat-O.N.

• 
  kundalik nazorat _K.N.
  
• 
  Maxsus nazorat-M. N
  
• 
  Bosqichli nazorat _B.N.
  
• 
  Yakuniy nazorat-Ya N
  

Oraliq nazorat (O.N)-mazmunan shu fan buyicha DTS-da nazarda tutilgan asosiy majburiy va uzlashtiriladigan bilim, kunikma va malakalar elementlarining yig`indisini kamrab olgan, soni aniq berilgan MSTI ri orqali amalga oshiriladi. Har bir MSTI oquvchilarning bilimida uzlashtirilmagan bulimini aniqlash va ular tomonidan oquv fanidagi bir bulim eki mavzular guruhining majburiy bulimining uzlashtirilishining haqiqiy darajasini nazorat qilishni maqsad qilgan quygan. MSTI larining turlari O.N ning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda, har bir fan buyicha ta`limni tashkil qilishning uziga xosligi va oquvchilarning esh psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda belgili K.N ning asosiy yunalishlaridan biri oquvchilarning bilimida bushliq paydo bulishning oldini olish va ularni muvofiqlashtirish maqsdida amalga oshiriladigan majburiy tuliqtiruvchi savollar (MTS).
Bundan tashqari (MSTI) lar oralig`ida dasturiy turda utkaziladigan K N urgatuvchi harakatga ega bulib, oquvchilarning shakllanaetgan bilim, kunikma va malakalarni korrektsiyalash mustahkamlash. Suz, edda saqlash, mustaqil fikrlashini rivojlantirish ularning potentsial imkoniyatlarini yuzaga chiqarish va ta`lim jaraenidagi (inta) hoqishini amalga oshirish maqsadida utkaziladi.
Reyting miqesida barcha oquvchilarga majburiy bulmagan qushimcha topshiriqlar orqali ijodiy ishlarning ixtieriy urinlanishi tufayli hoqishiga kura tashkil qilinadigan maxsus nazorat amalga oshirilishi mumkin.
Ijodiy topshiriq va ishlarning shakllari oquvchi bilan kelishilgan holda oqituvchi tomonidan belgilanadi va dasturiy (olimpiadalar, musoboqalar, sport musoboqalari, referat himoyasi, baenot, model` va maket yasash, mavzuiy boshkotirmalar tuzish, badiy adabiy ishlar va boshkalar) dasturiy emas (belgili bir mavzu buyicha ilmiy ish (pribor) kursatmalilik vosita bulishi mumkin. Qushimcha topshiriq odatda va vazifa turiga tegishli bulgan MSTI-lar yig`indisida nazarda tutilmagan. Individual (yakka) kushimcha topchiriqlarning turi orqali mazmunini belgilab beradi.
Bosqichli (ichki va tashqi) nazorat oquv yilshi yakunida eki zaruriyat tug`ilganda chorak (yarim yillik) yakunida test sinovi (zachet va imtixon) shaklida utkaziladi.
Nazoratning bu turi oquvchilarning choraklik (yarm yillik0 eki yillik reytingining ob`ektivligini aniqlash eki choraklik (yarm yillik) standart reyting balligacha differentsiallashgan sinov (zachet) eki kuzgu imtixon natijalariga asoslangan holda tultirishni maqsad qilib quyadi.
Yillik bosqichli nazoratni utkazish, uning turri bilan mazmunini belgilash haqidagi qaror ta`limni boshqarish ayyrim vaqtda maktab ped.kengash tamonidan qabul qilinadi.
Choraklik (yarm yillik) bosqichli (ichki) nazorat. Odatda maktab rahbariyati tomonidan eki uning topshirigi buyicha oqituvchi tamonidan utkaziladi. Yakuniy nazorat, umumiy urta ta`lim beradigan maktablarda bilimning `tuliq kursi tamomlangandan keyin Davlat attestatsiyasi shaklida ishga oshiriladi.
Nazoratni oz turi oquvchilarning tuliq oquv kursi davomida erishgan bilim tayergarligi darajasi reytingining ob`ektivligini uning umumiy urta ta`lim DTS talablariga mos kelganligini aniqlash maqsadida utkaziladi.
Yakuniy nazoratning mazmuni va uni utkazishning tarkibi Vazirlar kabinetining normativ hujjatlar va shular asosida qabul qilingan O`zbekiston Respublikasi xalq ta`lim Vazirligining hujjatlari talabi asosida belgilanadi. Reyting tizimida oquvchilarning bilimini baholasht tartibi. Har bir MSTI ni baholash uchun tekshirish ishining standart balli (TISB) belgilanadi, standart ball bul ishni tekshirilgan taklif qilingan bilan kunikma va malaka elementlarining soni va shartni tug`ridan-tug`ri muvofiqlashtirilag holda quyiladi.
Bu sinfda belgili bir oquv fani buyicha standart chorak reytingi balli (SChRB) shu chorak (yarim yillik) da utkazilishi nazarda tutilgan barcha TSTI ning standart ballarining (TISB) yig`indisi sifatida aniqlanadi. SChRB=ep(TISB) Bunda e yig`indi belgisi p- har bir ayrim hollarda majburiy standart tekshirish ishlarining aniq belgilangan soni (1-qushimcha).
Yilliy standart reyting balli (YSRB) choraklik (yarim yillik) standart reyting ballarining yig`indisi sifatida aniqlanadi. YSRB=SChRB+SChRB+SChRB+SChRB eki YSRB=ep SChRB (2 qushimcha),
1 2 3 4