O`quvchilarni tabiiy fanlar bo`yicha savodxonligini oshirishga y o`naltirilgan topshiriqlar to`plami

12-topshiriq
QAYSI SHINA AFZALROQ?
Ko‘pchilik haydovchilar avtomobillari uchun shinalar tanlashga katta e’tibor beradi. Asosan ular turli marka va o‘lchamdagi shinalar tormozlanishni qanchalik samarali amalga oshirishi va yaroqlilik darajasiga qiziqadi.
Shina diametri va eni uning asosiy parametrlaridir ( 1-rasm).

1-rasm .
Tasavvur qiling, uchta bir xil avtomobil bir xil tezlikda bitta yo‘l qoplamasida harakatlanayotgan bo‘lsin. Avtomobillarga bir xil rezinadan yasalgan, lekin turli o‘lchamga ega bo‘lgan: birinchi avtomobilda – shinalari 1, ikkinchisida – shinalari 2 va uchinchisida – shinalari 3 g‘ildiraklar o‘rnatilgan. (2-rasm).

12

2-rasm.
1-vazifa. Tormozlanish paytida uchala avtomobil g‘ildiraklari to‘liq bloklangan va tormozlanish bir xil tezlikda boshlangan bo‘lsa, ularning qaysi birida tormozlanish yo‘li eng qisqa bo‘ladi?

1. 
   1-shinali avtomobilda.
   
2. 
   2-shinali avtomobilda.
   
3. 
   3-shinali avtomobilda.
   
4. 
   Uchala avtomobilda bir xil.
   

°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
2-vazifa. Bir xil sharoitda ishlatilganda shinalardan qaysi biri tezroq yaroqsiz holga keladi (ediriladi)?

1. 
   1-Shinali
   
2. 
   2-Shinali
   
3. 
   3-Shinali
   
4. 
   Uchalasida bir xil
   

°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
Avtomobil haydovchisi yo‘lda to‘siqni ko‘rgan vaqtdan uni to‘liq to‘xtash vaqtigacha keskin tormozlanishi sababli avtomobil to‘xtash masofasi (3-rasm)ni bosib o‘tadi.
Bu masofa uzunligi haydovchining yo‘ldagi reaksiyasi vaqtida bosib o‘tgan oralig‘i bilan avtomobilning tormozlanish yo‘li yig‘indisiga teng. (3-rasmda “tormozlanish yo‘li”)


3-rasm
3-vazifa. Rasmga qarab, sizga ma’lum qanday funksiyalar orqali izohlanishini aniqlang:

1. 
   “Reaksiya vaqtida bos ib o‘tilgan yo‘l”ning haydovchi to‘siqni ko‘rgan vaqtdagi tezligiga bog‘liqligi;
   

Bu funksiyaning matematik ifodasini yozing, bunda L₁ (Reaksiya vaqtida bosib o‘tilgan yo‘l), v₁ (to‘siqni ko‘rgan vaqtdagi tezligi).
Javob:
__________________________________________________________________

2. 
   “Avtomobil tormozlanish yo‘li”ning tormozlanish boshlangan vaqtdagi tezligiga bog‘liqligi;
   

Bu funksiyaning matematik ifodasini yozing, bunda L₂ (tormozlanish yo‘li uzunligi) va v₂ (tormozlanish boshidagi tezlik). Bu funksiyaning grafigi qanday nomlanadi?
Javob :
__________________________________________________________________
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

13

14