O`quvchilar bilan muloqotga kirishish usullari. Diologik va monologik nutq

3.Monolog nutq. 

Monolog.    Monolog  so`zlovchining  o`ziga  yoki  tinglovchilarga  qaratilgan 

nutqidir. Monologik nutqda so`zlovchi o`ziga ma’lum bo`lgan voqea-hodisalar, o`z 

ichki  kechinmalari  haqida  ma’lumot  beradi.  Monologik  nutq  tinglovchilarni 

suhbatga faol aralashuvga undamaydi: ularda aytilganlarga javob talab qilinmaydi. 

Sintaktik  jihatdan  monologik  nutq  murakkab  tuzilgan  bulib,    keng  kamrovlidir. 

Monologik nutq o`z xususiyatlariga qarab bir necha ko`rinishda bo`lishi mumkin: 

ichki  va  tashqi  monolog:  tashqi  monologning  dramatik  monolog,  lirik  monolog, 

xabar monologi kabi turlari bor.  

Ichki monolog badiiy adabiyotda qo`llanuvchi uslubiy usullardan biridir. Bu 

usul yuz bergan aniq voqealarni,  ularning ta’sirida qahramon ichki kechinmalarida 

paydo  bo`lgan  fikrlar  sifatida  bayon  etish  imkoniyatini  beradi.  Ichki  monolog 

so`zlovchining ichki nutqidir. 

Tashqi  monolog  so`zlovchining  tashqi  nutqidir.  Unda  til  imkoniyatlari 

haqiqatga aylanadi. So`zlovchining nutq mazmunini yetkazishga ko`maklashuvchi 

turli  xil  harakatlari  yordamida  bayon  etiladigan  monologi  dramatik  monolog 

deyiladi.  Dramatik  monolog  so`zlayotgan  shaxsning  ko`li,  gavdasi,  qoshi,  boshi, 

kifti kabi a’zolari zaruriyat tug`ilganda harakat qiladi. 

Turli  tarzdagi  ma’noli  harakatlar  fikrning  tinglovchi  tomonidan  yaxshi 

tushunib  olinishiga  ko`maklashadi.  So`zlovchining  ichki  his-tuyg`ularini,    ruhiy 

kechinmalarini  ifodalovchi  tashqi  monologik  nutq  lirik  monolog  deyiladi.  Lirik 

monologda  shaxsning  orzu-umidlari,  tashqi  dunyodan  olgan  taassurotlari,  kelajak 

rejalari aks etadi. 

---

....sochlarim mening qop-qoradur. Shunday qoradurki, qorong`u kechalarning 

qora dostonlari mening sochimdan urilgan, shu qora sochlarim meniki bo`lish bilan 

qora kunga qolgan. Bularning tok novdalaridek rango-rang yopinchlari yukdir.  

So`zlovchining  ro`y  bergan  hodisalar  haqida  hikoya  qilib  berishi  xabar 

monologi deyiladi. 

Xabar  monologida  voqelik  roviy  tilidan  bayon  etiladi.  Xabar  monologi 

hikoyachilik, qissachilikda ko`proq qo`llaniladi. 

Yozma  nutq  ogzaki  nutqdan  quyidagi  xususiyatlari  bilan  ajralib  turadi: 

nutqni  yozayotganda  muallif  vaqt  jihatidan  bemalol  fikrlash  imkoniyatiga  ega 

bo`ladi. U o`z nutqi qismlarini va butun nutqni qayta-qayta tahrir qilishi, fikr uchun 

eng mos imkoniyatlarni tanlash, gap tuzilishini qulaytirishi mumkin.  

Kishilarning  nutqiy  faoliyati  monolog,  dialog,  polilog  ko`rinishida  amalga 

oshadi.