O`quv yili darsning mavzusi: Teri tuzilishi va funksiyasi Darsning maqsadi

Samarqand tuman 4- umumta`lim maktabning biologiya fani o`qituvchisi Sharopova Madinaning odam va uning salomatligi fanidan bir soatlik dars ishlanmasi

2015-2016 O`QUV YILI

Darsning mavzusi:Teri tuzilishi va funksiyasi

Darsning maqsadi:

Ta`limiy maqsad:O`quvchilarga teri haqida tushuncha berish va bilim malakalarini shakllantirish.

Tarbiyaviy maqsad:O`quvchilarga estetik, iqtisodiy, tarbiya berish hamda ilmiy dunyoqarashni kengaytirish.

Rivoilantiruvchi maqsad:O`quvchilarga darslik ustida mustaqil ishlash o`z fikrini to`laqonli bayon qilish ko`nikmalarini rivojlantirish.

Darsning jihozi:mavzuga oid plakatlar mulyajlar

Darsning turi:Noana`viy dars

Darsning borishi:Tashkiliy qism:O`quvchilar davomoti aniqlanadi va o`quvchilardan biologiya faniga oid yangiliklar so`raladi va sinf 3 guruhga bo`linadi;

1-guruh-Buyrak

2-guruh –Yurak

3-guruh-Jigar

O`tilgan mavzu”ha yoq” oyini orqali mustahkamlanadi.Bunda o`quvchilarga mavzuga oid gaplar aytiladi.Agar ma`lumotlar to`g`ri bo`lsa o`quvchilar “ha” kartochkasini ko`tariladi.Agar noto`g`ri gap aytilsa “yo`q” kartochkasi ko`tariladi.

1-guruhga

1.Har bir buyrakning og`irligi 250 gr keladi.

2.Ayirish organlariga buyrak, teri, o`pka kiradi.

3.Buyrak bo`ylamasiga kesib qaralsa,uning to`qimasi 2 qavatdan:tashqi qoramtir po`st qavat va ichki oqimtir mag`iz qavatdan iborat.

4.Siydik ayirish organlar kasalliklariga ichburug` qorin tifi kiradi.

5.Buyrakda tosh paydo bo`lishi kasalligining sababi ovqat tarkibida tuzni ko`p iste`mol qilish kam harakatlanish hisoblanadi.

2-guruhga

1.Siydik yo`li buyrak jomidan boshlanib , qorinning orqa devori bo`ylab pastga tushadi va siydi pufagiga tutashadi.

2.Siydik yo`lining uzunligi katta yoshli odamda o`rtacha 1m ga yetadi.

3.Buyrakning birinchi davri filtrasiya deyiladi.

4.Har bir buyrakda 100mingta nefron bor.

5.Siydik pufagi qorinning pastki qismida joylashgan.

3-guruhga

1.Siydik hosil bo`lishni ikkinchi davri reabsorsiya deyiladi.

2.Katta odamning buyrak nefronida uzluksiz siydik filtrlanisihi natijasida bir sutkasida 1litr birlamchi siydik hosil bo`ladi.

3.Buyrakda siydik hosil bo`lishi nerv va gumoral yo`l bilan boshqariladi.

4.Ovqat tarkibida iste`mol qilingan oqsil, yog`, uglevodlar, suv,tuzlar me`da-ichaklardan qonga so`rilib , jigarga boradi.

5.Har bir buyrakning og`irligi 150 gr keladi.

So`ngra “Klaster” usuli yordamida o`tgan mavzu mustahkamlanadi.


AYIRISH SISTEMASI


O`tgan mavzu mustahkamlangandan so`ng yangi mavzuni o`qituvchi tushuntirib beradi va kompyuter orqali teri mavzusi o`quvchilarga ko`rsatiladi.

IX bob. TERI

31- §. Terining tuzilishi va funksiyasi

Qavatlari, vazifasi

Teri ko‘p qavatli epiteliy to‘qimasidan tashkil topgan bo‘lib, odam tanasini tashqi tomondan o‘rab turadi. Uning sathi o‘rta yoshli odamlarda 1,5—2 m2 gacha bo‘ladi. Terining qalinligi tananing turli sohalarida turlicha bo‘ladi. Tananing orqa, son, qoining kaft, oyoqning tovon sohalarida terining qalinligi 4 mm gacha, qovoq terisi undan o‘n marta yupqa — 0,4 mm bo‘ladi. Teri uch qavatdan iborat: 1) epidermis — terining eng ustki qavati; 2) derma — asl teri qavati; 3) gipoderma — teriosti yog‘ qavati (51-rasm).

Epidermis epiteliy to‘qimasining ko‘p qavatli yassi hujayralaridan tashkil topgan. Uning ustki qavatidagi hujayralar tez-tez yemirilib (po‘st tashlab), ularning o‘rniga yangi hujayralar hosil bo‘lib turadi. Epidermisning ustki qavati har 7—11 kunda butunlay yangilanadi.

Derma epidermisning tagida joylashgan bo‘lib, biriktiruvchi to‘qimadan tashkil topgan. Unda juda ko‘p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalarining uchlari, retseptorlar, soch va tuk ildizlari, ter va yog‘ bezlari, mayda muskul tolalari bo‘ladi.

Gipoderma asl teri qavatining tagida joylashgan bo‘lib, u yumshoq biriktiruvchi to‘qima va yog‘ moddasidan tashkil topgan.

Teri organizmda xilma-xil: himoya, sezish, ayirish, nafas olish va chiqarish, tana haroratining doimiyligini ta’minlash kabi funksiyalami bajaradi.

Terining himoya funksiyasi. Teri odam tanasining ustki qismini qoplab turadi va uning ostida joylashgan barcha to‘qimalarni tashqi muhitning noqulay (kimyoviy, fizik, mexanik) ta’siridan hamda mikroblar kirishidan himoya qiladi.

Terining sezish funksiyasi. Terida to‘rt xil ta’sirni sezuvchi retseptorlar joylashgan: ular og‘riqni, issiqni, sovuqni sezuvchi va taktil retseptorlardir. Teri retseptorlari tashqi muhitning turli xil ta’siriga moslashish xususiyatiga ega.

Terining ayirish funksiyasi. Asl teri qavatidagi ter bezlarining soni tananing turli sohalarida har xil bo‘ladi. Ter bezlari ayirish funksiyasini bajaradi. Bir kecha-kunduzda katta odamda o‘rtacha 500 ml ter ajraladi va uning tarkibida 2 g osh tuzi, 1 g atrofida azot qoldig‘i ajraladi. Tashqi muhit harorati yuqori bo‘lgan sharoitda ter ajralishi kuchayadi. Bundan tashqari, odam tanasining harorati ko‘tarilganda, jismoniy mehnat, sport mashqlarini bajarganda, ruhiy (emotsional) ta’sirlanish vaqtida ter ajralishi ko‘payadi.

Ayollar terisining ko‘krak sohasida bir juft sut bezlari joylashgan. Bu bezlardan ajraladigan sut tarkibida 1,5% oqsil, 4,5% yog‘, 6,5 % uglevodlar, 0,3 % har xil mineral tuzlar, 87 % suv hamda vitaminlar va har xil fermentlar bo‘ladi. Ona suti bola bir yoshga kirguncha unga asosiy va muhim oziq bo‘lib hisoblanadi. Ona sutida antitelolar bo‘lib, ular bolani har xil yuqumli kasalliklardan himoya qiladi, ya’ni immunitet vazifasini bajaradi. Sog‘lom ayolning ko‘krak bezlaridan bir kecha-kunduzda 1—1,5 1 va undan ko‘proq sut ajraladi.

Terining nafas olish funksiyasi. Teri organizmda gazlar almashinuvida ishtirok etadi. Hujayra va to‘qimalarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan karbonat angidrid gazining 2 % i teri orqali, qariyb 98 % i nafas organlari orqali tashqi muhitga ajratiladi. Odam organizmiga bir kecha-kunduzda zarur bo‘lgan kislorodning 1 % i teri orqali, 99 % i nafas organlari orqali qabul qilinadi.

Odam hammomda yuvingandan so‘ng o‘zini juda yengil sezishi terining nafas olishda ishtirok etishidan dalolat beradi, ya’ni toza teri orqali nafas olish yaxshilanadi.

Terining tana harorati doimiyligini saqlashdagi funksiyasi.

Odam va yuksak hayvonlarning tana harorati deyarli doimiy bir xil saqlanadi, ya’ni 36,2—36,8°C atrofida bo‘ladi. Tashqi muhitning ob-havosi o‘zgarishidan qat’i nazar, sog‘lom odamning tana harorati yuqorida ko‘rsatilgan darajada saqlanadi.

Ob-havo issiq bo‘lgan vaqtda teridagi issiqni sezuvchi retseptorlar qo‘zg‘alib, undagi qon tomirlarini kengaytiradi. Shuning uchun bunday vaqtda odamning terisi qizaradi. Odam ko‘p terlaydi va teri orqali issiqlik ajralishi ko‘payadi.

Yangi mavzu mustahkamlanishi uchun guruhlarga tezkor savollar beriladi:

1-guruhga

1.Terida nechhchi xil ta`sirni sezuvchi hujayralar joylashgan?

2.Epidermisning ustki qavati nechhi kunda yangilanadi.?

3.Terining funksiyalarinin sanab bering.

4.Teri qanday to`qimadan tashkil topgan?

5.Bir kecha kunduzda katta odamda o`rtacha qancha ter ajralai.?

2-guruhga

1.Gipoderma asl teri qavatining tagida joylashgan bo`lib u qanday to`qimadan tashkil topgan?

2.Odam organizmiga bir kecha-kunduzda zarur bo`lgan kislorodning 1% teri orqali nechchi % i nafas organlari orqali qabul qilinadi.?

3.Asl teri qavati

4.Teri osti yo`g` qavati

5.Terining qaysi qavati epidermisning tagida joylashgan bo`lib,biriktiruvchi to`qimadan tashkil topgan.?

3-guruhga

1.Terining o`rtacha sathi qancha?

2.Tashqi muhit harorati yuqori bo`lgan sharoitda ter ajralishi kuchayadimi yoki…

3.Ayollar terisining kokrak sohasidan ajraladigan sut tarkibida qancha oqsil yog,` uglevod bor?

4.Teridagi ta`sirni sezuvchi hujayralarni nomini ayting.

5.Terining eng ustki qavati.

Tezkor savol javoblar tugagach yangi mavzuni mistahkamlash uchun Bliss metodidan foydalaniladi.Har bir guruhga tarqatiladi.

Bliss metodi

	Derma	Odam va yuksak hayvonlarning tana harorati	Epidermisning yangilanishi	Bir kechada ter ajralishi	Biriktiruvchi to`qimadan iborat qavat
Derma					+
7-11			+
500 ml				+
Asl teri qavati	+
36.2-36.8		+

So`ngra “Davom ettir” uslubidan foydalaniladi..Bunda o`qituvchi boshlab beradi.

Teri ko‘p qavatli epiteliy to‘qimasidan tashkil topgan bo‘lib, odam tanasini tashqi tomondan o‘rab turadi…

To`xtalgan joydan guruhdagi o`quvchilar davom ettirishlari lozim.

O`quvchilar bajarganlaridan so`ng guruhlar baholanib darsga faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadilar.

Uyga vazifa:Yangi mavzuni o`qib kelish va 5 tadan test tuzib kelish

T A S D I Q L A Y M A N

Tuman uslubiy

Birlashma raxbari:D.Mavlonova

Maktab direktori: N.Sohibnazarova

Ilmiy bo’lim

Mudiri: S.Pirmuxammedova

Uslubiy birlashma

Rahbari: J.Qaynarov

Samarqand tuman XTMFMT va TEB

tasarrufidagi 44- umumta’lim maktab

1901-yili tashkil etilgan.

Bino-moslashtirilgan

Maktab direktori: N.Sohibnazarova

O’quv- ishlari

bo’yicha direktor o’rinbosari: S. Pirmuhammedova

Ma’naviy-ma’rifiy ishlari

bo’yicha direktor o’rinbosari: F.Raxmonova

Amaliyotchi psixolog: M.Jo’raqulova

Samarqand tuman XTMFMT va TEBga tasarrufidagi 44- umumta’lim maktab matematika va informatika,chizmachilik fanlari uslubiy birlashmasining___________ o’quv yili uchun yillik

ISH REJASI

№	Mavzular	Muddat	Mas’ul shaxs
		Avgust
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4

Maktab direktori: N.Sohibnazarova

O’quv-tarbiyaviy ishlari Bo’yicha

direktor o’rinbosari: S. Pirmuhammedova

Uslubiy birlashma Rahbari: X.Haydarov

Samarqand tuman XTMFMT va TEBga tasarrufidagi 44- umumta’lim maktabning___________Kimyo va Biologiya fani bo’yicha o’quvchilarning

RO’YXATI

№	Maktab	Sinf	A’lochi o’quvchilar ismi va familiyasi	Bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilar ismi va familiyasi
1
2
3
4
5
6

7
8
9
10
11
12

Viloyat xalq ta’limi boshqamasi

Viloyat ta’lim markazi

Barcha O’qituvchilari uchun darslari

Tashkil etish, dars konspektlarni tuzish, an’anaviy darslarni rejalashtirish, dars konspektlarni yozish, dars kuzatish va uni xujatlashtirish, dars taxlil usullari bo’yicha

TAVSIYA

Samarqand

Kimyo fanini chuqur o’zlashtirish uchun tuzilgan chora tadbirlar

T.r	O’tkaziladigan tadbirlar	Sana	Ma’sul	Izoh.
1.	O’zlashtirishi qiyin bo’lgan kimyo fani uchun o’quvchilarni test yoki yozma ish asosida tanlab olish	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
2.	Qiziquvchan o’quvchilar bilan mashg’ulotlar o’tkazish a)Masalalar yechish b) Test ishlash s) Viktorina savol va javoblar d) Davolovchi kimyo e) Qiziqarli kimyo f) Labaratorya mashg’ilotlari	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
3.	Bilimli o’quvchi bilan yakka tartibda olib borish .	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
4.	O’quvchilarning bilim saviyasiga qarab mashiq, masala, testlar bajarish .	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
5.	Sust o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlash.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
6.	Sust o’zlashtiruvchi o’quvchilarga alohida topshiriq berish.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
7.	Oddiy elementlarni yodlash va ular haqida ma’lumotga ega bo’lish.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
8.	Olingan natijalarni uslubiy birlashmaga ko’rib, metod birlashmaga kiritish	Doimiy	Fan: O’qituvchisi

44-umumtalim maktab kimyo biologiya fan o’qituvchisi: F. Tursunova
“Tasdiqlayman”

Maktab direktori:

N. Sohibnazarova

Samarqand tuman XTMFMT va TEB ga qarashli 44- umumta’lim maktabda “Murakkab fan o’rganaman” g’oyasini amaliyotga tatbiq etish bo’yicha Biologiya, Geografiya va Fizika fanidan chora tadbirlar

Rejasi:

№	O’tkaziladigan tadbirlar	Sana	Mas’ul	Izox
1.	O’zlashtirishi qiyin bo’lgan kimyo fani uchun o’quvchilarni test yoki yozma ish asosida tanlab olish	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
2.	Qiziquvchan o’quvchilar bilan mashg’ulotlar o’tkazish a)Masalalar yechish b) Test ishlash s) Viktorina savol va javoblar d) Davolovchi kimyo e) Qiziqarli kimyo f) Labaratorya mashg’ilotlari	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
3.	Bilimli o’quvchi bilan yakka tartibda olib borish .	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
4.	O’quvchilarning bilim saviyasiga qarab mashiq, masala, testlar bajarish .	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
5.	Sust o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlash.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
6.	Sust o’zlashtiruvchi o’quvchilarga alohida topshiriq berish.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
7.	Oddiy elementlarni yodlash va ular haqida ma’lumotga ega bo’lish.	Doimiy	Fan: O’qituvchisi
8.	Olingan natijalarni uslubiy birlashmaga ko’rib, metod birlashmaga kiritish	Doimiy	Fan: O’qituvchisi

44-umumtalim maktab kimyo biologiya fan o’qituvchisi: F. Tursunova