O‘quv va tarbiyaviy ishlar boyicha direktor o‘rinbosari I. Tojiboyev

3.8. Kodeklarning asosiy xarakteristiklari

Ko‘rib chiqilgan kodeklarning asosiy xarakteristiklari 3.4-jadvalda keltirilgan. Bugungi kunda mavjud bo‘lgan tor polosali kodeklar ko‘zda tutadigan uzatish tezligi 1,2 - 64 Kbit/s chegaralarda yotadi. Tabiiyki, bu parametrga qayta eshittiriladigan nutqning sifati to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi. Eng keng qo‘llaniladigan yondashish MOS (Mean Opinion Score) baholash bilan ishlaydi, u aniq bir kodek uchun besh balli shkala bo‘yicha katta tinglovchilar guruhining sifatni o‘rtacha baholashi sifatida aniqlanadi. Ekspertlarning (tahlilchilarning) eshitib ko‘rishlari uchun turli ovoz fragmentlari – nutq, musiqa turli shovqinlar fonidagi nutq va boshqalar taqdime tiladi. Baholash quyidagi tarzda talqin qilinadi:

• 4-5 – yuqori sifat; ISDNdagi yoki yanada yuqori nutqni uzatilishi sifatiga o‘xshash;

• 3.5-4 – UFTT sifati (toll quality); ADIKM kodeki yordamida 32 Kbit/s tezlikda uzatiladigan nutqning sifatiga o‘xshash. Bunday sifat odatda ko‘plab telefon so‘zlashuvlarida ta’minlanadi. Mobil tarmoqlar toll quality dan sal past sifatni ta’minlaydi;

• 3-3.5 – nutqning sifati hali ham qoniqarli, lekin uning yomonlashishi eshitishda yaqqol seziladi;

• 2.5-3 – nutqni ajratish mumkin, lekin tushunish uchun diqqatni jamlashni talab qiladi. Bunday sifat odatda maxsus mo‘ljallangan aloqa tizimlarida (masalan, qurolli kuchlarda) ta’minlanadi.

Mavjud texnologiyalar doirasida UFTT (toll quality) sifatini 5 Kbit/sdan past tezliklarda ta’minlash mumkin emas.
3.4-jadval.

Kodeklarning asosiy xarakteristikalari

(CISCO Systems kompaniyasi ma’lumotlari)

Kodek	Kodek turi	Kodlash tezligi	Kadr o‘lchami	Baho
G.711	IKM	64 Kbit/s	0,125 ms	4,1
G.726	ADIKM	32 Kbit/s	0,125 ms	3,85
G.728	LD – CELP	16 Kbit/s	0,625 ms	3,61
G.729	CS – ACELP (bez VAD)	8 Kbit/s	10 ms	3,92
G.729	2 karrali kodlash	8 Kbit/s	10 ms	3,27
G.729	3 karrali kodlash	8 Kbit/s	10 ms	2,68
G.729a	CS – ACELP	8 Kbit/s	10 ms	3,7
G.723.1	MP – MLQ	6,3 Kbit/s	30 ms	3,9
G.723.1	ACELP	5,3 Kbit/s	30 ms	3,65

Nutq sifatini yomonlashishining miqdoriy xarakteristikalari QDU (Quantization Distortion Units) birliklari hisoblanadi. 1 QDU IKM standart protsedurasidan foydalanish bilan raqamlashtirishda sifatning yomonlashishiga mos keladi. Asosiy kompressiyalash usullari uchun QDU qiymatlar 3.5-jadvalda keltirilgan.

3.5-jadval

Asosiy kompressiyalash usullari uchun QDU qiymatlari

Kompressiyalash usuli	QDU
ADPCM 32 kbit/s	3,5
ADPCM 24 kbit/s	7
LD-CELP 16 kbit/s	3,5
CS-CELP 8 kbit/s	3,5

Nutqqa qo‘shimcha ishlov berish doimo sifatni keyingi yo‘qotilishiga olib keladi. XEAI-T tavsiyalariga muvofiq xalqaro chaqiruvlar uchun QDU qiymat 14 dan oshmasligi kerak, binobarin, so‘zlashuvni xalqaro magistral kanallar bo‘yicha uzatish nutqning sifatini 4 QDU ga yomonlashtiradi. Natijada, milliy tarmoqlar bo‘yicha so‘zlashuvni uzatishda 5 QDU dan ortiq bo‘lmagan yo‘qotish bo‘lishi kerak. Shuning uchun nutqni sifatli uzatish uchun kompressiyalash/dekompressiyalash protsedurasi tarmoqda iloji bricha faqat bir martta qo‘llanishi kerak. Ayrim davlatlarda bu rostlovchi organlarning umumiy foydalanishdagi tarmoqqa ulangan korporativ tarmoqlarga nisbatan majburiy talabi hisoblanadi. Pauzalarni so‘ndirish (silence suppression) bu ATM-kommutatorlarning muhim funktsiyasi hisoblanadi. Pauzalarni so‘ndirish texnologiyasining mazmuni davrdagi aktiv nutq va jimlik momentlari orasidagi farqni aniqlanishidan iborat. Bu texnologiyaning qo‘llanilishi natijasida yacheykalarning generatsiyalanishi faqat aktiv so‘zlashuvda bo‘lib o‘tadi. Madomiki, telefon bo‘yicha oddiy so‘zlashish jarayonidajimlik vaqtning 60 foizini tashkil qilar ekan, liniya bo‘yicha uzatilishi kerak bo‘lgan ma’lumotlarning miqdori bo‘yicha ikki karrali optimallashtirish bo‘lib o‘tadi. Kommutatorlarda nutqni siqish va nutq pauzalarini so‘ndirish texnologiyalarining birlashtirilishi kanaldagi ma’lumotlar oqimini sakkiz marttagacha kamayishiga olib keladi.