O’quv-uslubiy majmuaning tarkibi

Dars jadvalining (kundalik va haftalik) to’g’ri tuzilishi charchoqning oldini olishda ta’sirchan vositadir. Olimlarning ta’kidlashicha, kecha va kunduz davomida kechadigan tabiatdagi o’zgarishlar asosan quyoshning erga nisbatan vaziyat o’zgarishlari bilan bog’liq va shuning natijasida u erda nihoyatda muhim bo’lgan biologik qonuniyatni vujudga keltirgan. Bu qonuniyatga ko’ra erdagi jami jonzotlar, jumladan inson tanasidagi biologik faollik ham sutka davomida taxminan M harfi shaklida kuchayib va susayib turadi. Kechasi sustlashgan biologik faollik tonggi soat 4 lardan boshlab ko’tarila boshlaydi va ertalabki 7-8 larda eng yuqori

4. 
   G’.Yormatov, O.Yuldashev, A.Hamraeva “Hayot faoliyati xavfsizligi” 2009 y. 20-24-betlar
   

darajaga ko’tariladi. Bu holat soat 10-11 largacha saqlanadi, soat 12-14 gacha faollik susayib, soat 16-17 lardan u yana ko’tarila boshlaydi va soat 20-21 largacha davom etadi. Soat 21 larda biologik faollik ancha susayib, soat 23 larda eng past darajada bo’ladi va tonggi soat 4 gacha davom etadi.bu davriylik hamma vaqt va abadiy davom etadi. Shuning uchun, inson o’zining kundalik faoliyatini shu biologik tartibga mos tashkil qilsagina u yashaydi, salomatligi mustahkam, ishi unumdor, umri uzoq bo’ladi.

Ish qobiliyati kun mobaynidagina emas, balki hafta davomida ham o’zgarib turadi. Hafta mobaynida ish qobiliyatini kuzatish, uning har xil bo’lishini ko’rsatdi. Shanba va yakshanba kunlaridagi dam olishlar hisobiga dushanba kuni organizmni ish sharoitiga moslashishi qiyinroq bo’ladi. Haftaning chorshanba, payshanba kunlari ishchanlik eng yuqori nuqtasiga chiqadi. Juma kunidan ishchanlik yana asta-sekin pasaya boshlaydi. Shuning uchun dushanba kunlariga ijtimoiy fanlarni, seshanba, chorshanba va payshanba kunlariga ko’proq diqqat-e’tiborni talab qiladigan fanlarni, juma, shanba kunlariga oson o’zlashtiriladigan fanlarni dars jadvaliga qo’ygan ma’qul.⁶

Aqliy mehnat oqilona yo’lga qo’yilganda aqliy ish qobiliyati oshadi. Aqliy mehnatda kun tartibini maqsadga muvofiq tarzda, fiziologik asosda tuzish tiklanish jarayonlarini kuchaytirishning samarali omili hisoblanadi. Oqilona kun tartibi sog’lom turmush tarzining asosidir. To’g’ri tashkil qilingan kun tartibida organizmning fiziologik sistemalari faoliyati bir maromga tushadi, dinamik stereotip shakllanadi, uni saqlab turish uchun tobora kam zo’riqish talab etiladi. Kun tartibiga doimiy rioya qilish insonning asab sistemasi va butun organizmning to’liq rivojlanishini ta’minlaydi, uning turli kasalliklarga nisbatan qarshiligini kuchaytiradi, faoliyat uchun energiya hosil qiladi. Kun tartibiga shunday amal qilish kerakki, unda ovqatlanish, uxlash, dam olish, xonada yoki ochiq havoda bo’lish, o’tirib ishlash va faol harakat, jismoniy mashqlar hamda mehnat faoliyati o’z vaqtida bo’lsin.