O’quv-uslubiy majmuaning tarkibi

Jamoa himoya vositalari.

Bularga maxsus radiatsion boshpana va pana joylar kiradi.Kishilarni yadro portlashining hamma faktorlaridan (zarb to’lqini, yorug’lik nurlanishi, singuvchi radiatsiya va joylarning radiaktiv zararlanishi), shuningdek ximiyaviy va bakteriologik qurollardan saqlash uchun mo’ljallangan germetik tipda himoyalangan binolar boshpana deyiladi. Boshpana binolarning podvaliga joylashgan bo’ladi yoki er ostiga alohida bino qilib quriladi. Boshpanalarning tepasi juda pishiq va mustahkam, devorlari zarb to’lqini va singuvchi radiatsiyaga chidamli bo’lishi kerak. Tashqaridan zaharlangan havo kirmasligi uchun germetik ishlangan bo’lishi zarur. Boshpana eshigi 3 qavat bo’lib, 1-eshik zarb tulqinidan buzilib ketmasligi uchun

pishiq metaldan ishlangan, qolganlari esa gaz o’tkazmaydigan bo’lishi kerak. Eshik chetlariga rezina o’rnatilgan bo’lishi kerak va orasida 2 ta tambur-koridor hosil qiladi. Kirish eshigidan tashqari chiqish eshigi ham bo’lishi kerak, ular er tagidan pishiq eshik bilan berkitiladigan quduq shaklida ishlanadi. Boshpanada havo etarli bo’lishi uchun filtr – ventilyatsion qurilma o’rnatiladi. Boshpanada odamlarni joylashtirish xonasi, tibbiyot xonasi, oziq – ovqat xonasi, suv zahirasi xonasi va xojatxona bo’ladi.Boshpana suv tarmog’i, kanalizatsiya, telefon, radio, asboblar (belkurak, cho’kich, bolta va boshqalar) va o’tga qarshi asboblar bilan ta’minlanadi. Shuningdek DP- 5 tipidagi dozimetrik asbob va ximiyaviy razvedka asboblari ham bo’lishi kerak. Boshpanadagilar orasidan komendant va kundalik navbatchi belgilanadi. Aholi boshpanaga fuqaro muhofazasining “Havo trevogasi”, “Radiaktiv zararlanish xavfi” signalidan keyin va radiaktiv, kimyoviy, bakterial zararlanish haqidagi signallardan keyin kiradi. “Himoya inshootlarini bekitish” signalidan keyin germetik eshiklar bekitiladi va odamlarning boshpanaga kirishi to’xtatiladi. U erda chekish, shovqin solish, sham va lampa yoqish, uy hayvonlarini, hidli va alangalanuvchi buyumlarni saqlash man etiladi. Shaxsiy himoya vositalarini tayyor holda tutish kerak. Radiatsiya darajasi pasayib, ZM to’la bug’lanib bo’lgandan keyin yoki xudud zararsizlantirilgandan keyin signal bilan tashqariga chiqishga ruxsat etiladi.

Boshpanalar odamlarni qabul qilish soniga ko’ra 5 sinfga bo’linadi: kichik (150-300), o’rtacha (300-600), katta (600dan ko’p) va boshqalar.

Boshpanani qurishda quyidagi talablar qo’yiladi:

• 
  3 sutkadan kam bo’lmagan muddatda saqlash;
  
• 
  Suv bosmaydigan joylarda qurish;
  
• 
  Oqar suvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalaridan hamda qurilish kommunikatsiyalaridan uzoqroq joylarda qurish;
  
• 
  Chiqish va kirish eshiklarining bo’lishi.
  

Pana joylar RM bilan zararlangan xududlarda odamlarning nurlanishini 100-

400 marta kamaytiradi, zarb to’lqinidan, yorug’lik nurlanishidan, tomchi suyuq holdagi ZM larning tegishidan himoya qiladi. Lekin pana joylar germetik emas, shuning uchun atmosfera RM, ZM va bakteriologik vositalar bilan zararlanganda shaxsiy himoya vositalaridan foydalanishga to’g’ri keladi.

Binolarning podvali, yarim podvali va erto’lalardan pana joylar sifatida foydalanish mumkin. Erto’lalarning tepasi tuproq bilan 30-60 smqalinlikda qo’shimcha ravishda yopiladi. Shamollatish uchun havoni tortuvchi truba yoki oddiy ventilyator o’rnatiladi. Pana joyning ichiga supri va skameykalar o’rnatiladi va suv zahirasi tayyorlab qo’yiladi. Bulardan tashqari mahalliy materiallardan foydalanib, alohida joylashgan pana joylar quriladi. Ular 2 metrga yakin chuqurlikda bo’lib, ustidan 60-100 sm qalinlikda tuproq, loy yotqiziladi. Kirish uchun 2 ta tambur eshik quriladi, ichida so’rilar, hojatxona bo’lishi, elektr bilan yoritilgan va issiq bo’lishi kerak.<sup>35





35</sup> R.Ramazonova, H.Sodiqova “Favqulodda vaziyatlar uchuntibbiy hamshiralar tayyorlash” 23-35 – betlar