O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

Zaruriyat va tasodif. Zaruriyat narsaning ichki mohiyatidan kelib chiqadi va uning ichki qonunlari, strukturasi va tartibi bilan belgilanadi. Zaruriyat – bu hodisalar o’rtasidagi ularning qonuniy o’zgarishi va rivojlanishini belgilovchi barqaror, muhim ichki aloqalar. Zaruriyat hodisaning, jarayonning mohiyatidan kelib chiqadi va mazkur sharoitda muqarrar tarzda yuz beradi.

Ammo dunyoda tasodifiy voqealar, hodisalar ham bor.

Tasodif – obyektlarning vujudga kelishi yoki mavjudligining muammoliligini yoki muqarrar emasligini belgilovchi kategoriya bo’lib; muayyan sharoitda bo’lishi ham, bo’lmasligi ham mumkin bo’lgan narsadir. Tasodif voqelikning asosan tashqi sharoitlar, yuzaki, beqaror aloqalar va mazkur hodsa uchun ikkinchi darajali omillar ta’sirida paydo bo’luvchi holatlarini aks ettiradi.

Zaruriyat va tasodif alohida-alohida mavjud bo’lmaydi. Ularning o’zaro aloqasi shundan iboratki, tasodif zaruriyatning namoyon bo’lish shakli sifatida va uning to’ldiruvchisi sifatida amal qiladi.Zaruriyat va tasodif dialektikasi ikki muhim jihatni nazarda tutadi. Birinchidan, tasodif rivojlanish jarayonida zaruriyatga aylanishi mumkin. Ikkinchidan, zaruriyat son-sanoqsiz tasodiflar orqali o’ziga yo’l ochadi.

Bilish faoliyati tasodifdan zaruriyat sari yuksalish tarzida yuz beradi.

Zaruriyat va tasodif qarama-qarshiliklar bo’lsa-da, lekin ular birdir. Har qanday hodisa ichki zaruriyat tufayli yuz beradi, ammo uning yuz berishi ko’p sonli tashqi omillar bilan bog’liq bo’lgani bois, zaruriyatni tasodif muqarrar tarzda to’ldiradi. Bu zaruriyat ham, tasodif ham sof holda mavjud bo’lmasligini anglatadi. Tasodif – zaruriyatning namoyon bo’lish shaklidir. Zaruriyat, sabab, qonunni kashf etish – ahamiyatsiz, tasodifiy narsalarni mavhumlashtirish demakdir.