O’quv-uslubiy majmua 5140300-Kimyo va ekologiya bakalavr ta’lim yo’nalishi talabalari uchun Tuzuvchi – kimyo fanlari nomzodi

1 -ilova(14.1)


Tayanch konspekt
Oksidimetriya asosida oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari yotadi. Oksidlovchilarning titrlangan eritmalari yordamida qaytaruvchilarning miqdoriy tarkibi aniqlanadi yoki aksincha.
Oksidimetriya qator metodlarga bo’linadi: permanganatometriya, yodometriya, xromatografiya, bromatometriya va h.k.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ion almashinish reaksiyalariga nisbatan murakkabroq ketadi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining asosiy xususiyatlari quyidagilardir:
1. ko’pgina reaksiyalarda faqatgina oksidlovchilar va qaytaruvchilargina emas, balki boshqa moddalar ham (masalan, kislota va ishqorlarda) bir- biriga o’saro ta’sir qiladi.
2. reaksiyalar, ko’pincha, bir neja bosqichda boradi, bunda ularning har biri turli tezlikda ketadi;
3. oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tezligi ion almashinish reaksiyalari tezligidan kichik. Ion reaksiyalari amalda bir lahzada ketgan bir paytda, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ozmi- ko’pmi ma’lum muddat vaqtni va jarayonni tez oxiriga yetkazishni ta’minlaydigan maxsus sharoitlarni talab qiladi.
4.bir xil reaksiyaga olingan moddalar bilan turli yo’nalishdagi reaksiyalar ketishi mumkin. Bundan tashqari, reaksiya mobaynida ko’pincha reaksiya yo’nalishini o’zgartiradigan moddalar hosil bo’ladi.
Asosida miqdoriy analiz qilinadigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1.reaksiya kerakli yo’nalishda ketishi va amalda qaytmas bo’lishi kerak;
2.qo’shimcha reaksiyalar ketmasligi kerak
3. reaksiyalar yetarli tezlikda ketishi kerak. Ko’pincha reaksiya tezligi sun’iy ravishda oshiriladi. Uni temperaturani, reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentrasiyasini oshirib, eritmaning pH ini o’zgartirib va katalizator qo’llab oshirish mumkin.
Oksidimetriya metodlarida ishlatiladigan indikatorlar har xil. Ko’pincha ular organik moddalar bo’lib o’zlari oksidlovchi yoki qaytaruvchilardir. Redoks-indikatorlar deb ataluvchi bunday indikatorlar oksidlangan formadan –qaytarilgan formaga yoki aksincha oson o’tadi, bunda ikkala forma turli rangda bo’ladi. Bunday indikatorlarga oksidlangan formasi ko’k- binafsha, qaytarilgani esa rangsiz difenilamin, metil ko’ki (oksidlangan formasi yashil havo rang, qaytarilgani rangsiz) va boshqalar kiradi.
Bundan tashqari, ba’zi reaksiyalar uchun berilgan titrlashning ekvivalent nuqtasida rangni o’zgartiradigan maxsus reaktivlar bo’ladi. Masalan, bunday indikatorlar yod bilan ko’k rangli adsorbsion birikma hosil qiladigan kraxmaldir. Ba’zi hollarda agar ishchi eritmaning rangi yetarli tiniq va reaksiya natijasida keskin o’zgaradigan bo’lsa, indikatorsiz titrlasa ham bo’ladi. Bunga eritmasining rangi malina rang bo’lgan kaliy permanganat eritmasi yordamida titrlash misol bo’lishi mumkin.