O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish

Nazorat savollari: 
1. Sug‘orishning texnik elementlarini tanlash nimalarga e’tibor berish lozim? 
2. Sug‘orishning texnik elementlarini tanlashda egat uzunligini qanday aniqlanadi? 
3. Sug‘orishning texnik elementlarini tanlashda egatning ko‘ndalang kesim yuzi, 
egatdagi suv sarfini aniqlash nimaga bog‘liq? 
5.3. Qishloq xo„jaligi ekinlarini sug„orish muddatlari va me‟yorlarini 
tenzometr yordamida aniqlash. 
So„nggi yillarda ekinlarni sug„orish rejimi butun dunyoning sug„oriladigan 
maydonlari uchun yagona bo„lgan FAO uslubi, CROPWAT kompyutr dasturi 
bo„yicha aniqlashga o„tish bo„yicha ishlar olib borilmoqda.
Ob-havoning kelishidan kelib chiqib ekinlarni maqbul sug„orish muddati va 
me‟yorlarini joriy qilish uchun dala tenziometrlaridan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Hozirda O„zbekistonda O„zPITI va FA “Quyosh fizikasi” IICHB 

---

82 
Materialshunoslik instituti bilan hamkorlikda mahalliy tenziometrlar ishlab chiqish 
yo„lga qo„yilgan (5.3.1-rasm). 
1- uchki keramik qismi 
(filtr); 2 - suv kamerasi; 3-
vakuummetr; 4-5- shakldor 
qismlar; 6- qopqoq. 
5.3.1- rasm. TP-1 markali tenziometrning tuzilishi va 
dalada o„rnatish 
Tenziometrlar g„o„za qatori (egatning pushtasi)ga o„rnatiladi. O„rnatilgan 
tenziometrlardan hisob olish vaqtida adashib ketmaslik uchun, egat yo„nalishi 
bo„yicha avval 30 sm. keyin 70 sm. uzunlikdagi tenziometrlar ketma-ket, bir-
biridan 20-30 sm. oraliqda o„rnatish tavsiya etiladi.
Qishloq xo„jalik ekinlarini sug„orish muddatlari, tuproqlarning mexanik 
tarkibi, sho„rlanish darajasi va ekinlarning o„suv davriga qarab quyidagi jadvaldan 
foydalanib aniqlanadi, (Bezborodov G.A.). 
Sug„orish me‟yorini m
3
/ga olish quluy, tuproq namligini P
s
=f (w) chizma 
xajm foizlarida ta‟svirlash tavsiya etiladi. Bunda o„z navbatda tuproqni xajm 
massasi nazarga olinadi. 5.3.1-chizmada ko„rsatilishicha P
s
=f (w) bog„liqligini 
mexanik tarkibi engil, o„rtacha va og„ir bo„z tuproqlarda ko„plab o„tkazilgan 
o„lchovlar taqdim etilgan. 
5.3.1-jadval 
Ekin turi va tuproq sharoiti 
Tuproqning so„rish bosimining 

---

83 
zaruriy chegarasi (santibar); 
Sug„orishni 
boshlash 
Sug„orishni 
tugatish 
Paxta - o„rta va og„ir sho„rlanmagan 
tuproqlarda: 
a) o„nib chiqishidan pishib etilish davrda; 
b) ko„saklarning ochilish davrida 
51-53 
52-56 
10 
10 
Paxta - engil va sho„rlangan tuproqlarda: 
a) o„nib chiqishidan pishib etilish davrda; 
b) ko„saklarning ochilish davrida 
40 
10 
Taqdim etilgan chizma asosida so„ruvchi bosimni aniqlash xaqiqiy namlik 
zaxirasi, tuproqni xisob qatlami (w
f
) to me‟yorgacha namlik zaxirasini sug„orishlar 
bilan to„ldirish, sug„orish me‟yorini xisoblash mumkin.
M=(w
nv 
- w
f
)*10000*h *k, m
3
/ga 
5.3.2-chizma. So„ruvchi 
bosim 
(R) 
orqali 
sug„orish 
me‟yorini 
aniqlash 
garafigi, 
(Bezborodov G.A.). 
1-og„ir qumoq; 2-o„rta qumoq; 3-engil qumoq (V
70
,V
100 
–
70, 85 va 100 sm
qatlamdagi tuproq zaxirasi). 

---

84 
SHu bilan birga iqlim o„zgarishi dolzarb bo„lganligi sababli ISMITI da 
zamonaviy axborot texnologiyalarini fermer xo„jaliklarida foydalanish uchun 
sug„orish bo„yicha axborot maslahat tizimi ishlab chiqilgan (5.5.3- rasm ). 
5.3.3- rasm. Fermer xo„jaliklarida sug„orishda zamonaviy axborot 
texnologiyalaridan foydalanish