O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish

Tuproq sho„rlanishini nazorat qilish. 
Tuproq sho„rlanishini nazorat 
qilishning eng yaxshi usuli tuproq eritmasi konsentratsiyasini aniqlash hisoblanadi. 
Oddiy elektrokonduktometr asbobi tuproq sho„rlanishini juda tez (kerak 
bo„lsa dalaning o„zida) tuproq: suv-1:1 suspenziyasida elektro„tkazuvchanlikni 
o„lchash orqali aniqlanadi. Suv: tuproq = 1:1 aralashmasidan olingan qiymatni 3,5 
koefitsentga ko„paytirish kerak. SHo„rlanish darajasini xalqaro klassifikatsiya 
bo„yicha baholash zarur. (3.2-jadval). 
3.2-jadval 
SHtirli konduktometrda tuproq sho„rlanish darajasini baholash 
SHtir kursatkichi, ESe, dS/m 
Tuproqning sho„rlanish darajasi 
0.5 
SHo„rlanmagan 
1.0 
Kuchsiz sho„rlangan 
1.9 
O„rta sho„rlangan 
3.8 
Kuchli sho„rlangan 

---

178 
3.11-rasm. ISMITIda ishlab chiqarilgan shtirli konduktrometrning umumiy 
ko„rinishi 
Odatda paxta maydonining sho„rlangan erlarida sho„rlanish , bahordan 
kuzga qarab tuproqning ustki qatlamida oshib boradi. SHo„rlanish miqdorining 
oshishi sug„orishlar soniga, sug„orish uchun ishlatilayotgan suvning minerallanish 
darajasiga va sizot suvlarining joylashish chuqurligi hamda minerallanish 
darajasiga bog„liq. 
Tuproq sho„rlanishi darajasini baholash, odatda kuzda paxta hosili yig„ib 
olingandan keyin amalga oshiriladi. Buning uchun g„o„za o„simligining holatiga 
ko„ra taxminiy sho„rlanish xaritasini chizib, konturlarni ajratib olish zarur. 
SHundan so„ng, tekshirish nuqtalarini tanlab, ularni xaritaga tushirish va dalada 
qoziqlar bilan belgilab chiqish kerak. 
Tekshiruvni har qanday malakali mutaxassis: tuproqshunos, agronom, er 
tuzuvchi muhandis va Suv iste‟molchilari uyushmasi xodimi olib borishi mumkin. 
Fermer xo„jaligi bunday to„liq tekshiruvni Gidrogeologo-meliorativ ekspeditsiya 
bilan shartnoma asosida amalga oshirsa yaxshi bo„ladi. Namunalar bur yoki 
belkurak yordamida 0-30 sm va 30-60 sm qatlamlardan olinadi va sho„rlanish 
tuproq: suv = 1:1 nisbatdagi aralashmasining elektro„tkazuvchanligi oddiy portativ 
asbob bilan o„lchanadi (3.12-rasm). Bu ishni dalada yoki kechqurun idorada 

---

179 
amalga oshirish mumkin. Alohida qatlamlar bo„yicha o„lchash natijalarining 
o„rtacha qiymatini aniqlanadi, nuqtalar bo„yicha xaritaga tushiriladi. 
SHo„rlanish darajasi 3.3-jadval bo„yicha baholanadi. So„ngra tushirilgan 
nuqtalar bo„ylab turli sho„rlanish darajasiga ega konturlar ajratiladi va tekshirish 
natijalari bo„yicha sho„rlanish xaritasi tuziladi. 
3.12-rasm. ISMITIda ishlab chiqilgan elektro„tkazuvchanlikni o„lchovchi portativ 
“IKS EKSPRESS” asbobi 
3.3-jadval 
Tuproq sho„rlanish darajasini baholash uchun FAO klassifikatsiyasi 
Tuproqning sho„rlanish darajasi 
ESe, dS/m 
EC 1:1, dS/m tuproq-suv 
aralashmasi 
SHo„rlanmagan 
0-2 
0- 0,60 
Kuchsiz sho„rlangan 
2-4 
0,61-1,15 
O„rta sho„rlangan 
4-8 
1,16-2,30 
Kuchli sho„rlangan 
8-16 
2,31-4,70 
Juda kuchli sho„rlangan 
16 undan yuqori 
>4,70 
Agar sho„rlanishning o„lchangan (suv-tuproq aralashmasidan) qiymati 1.2 
dS/m. dan katta bo„lsa, u holda tuproqning sho„rlanishi jiddiy. 
Agar dalada tuz dog„lari va so„ligan qishloq xo„jalik ekinlari kuzatilmasa, 
tahlil vaqtida 15-20 gektar maydondagi kamida 5 ta nuqta (konvert usulida) 
o„rganiladi. 
Xarita tuzilgandan so„ng, dalaning qaysi erlari cheklar bo„yicha va qaysi 
erlari egatlar bo„yicha sho„r yuvish zarurligi aniq bo„ladi.

---

180