O`quv materiallari

qarzdor  muassislarining  (ishtirokchilarining)  yoki  qarzdor  mol-mulki 

egasining  vakili  -  bankrotlik  taomili  o’tkazilayotganda  qarzdorning  muassislari 

(ishtirokchilari) yoki qarzdor mol-mulkining egasi vakolat bergan shaxs; 

qarzdor  xodimlarining  vakili  -  bankrotlik  taomili  o’tkazilayotganda  o’z 

manfaatlarini himoya qilish uchun qarzdorning xodimlari vakolat bergan shaxs. 

Bankrotlik  so’zi  italyancha  “banco  rotto”  degan  so’zdan  olingan  bo’lib, 

“kursining  (o’rindiqning)  sinishi”  deb  tarjima  qilinsada,  aslida  qarzdorning  nochor 

ahvolga tushib sinishi, barbod bo’lishi degan ma’noni anglatadi. 

Korxonani  bankrotlik  holatiga  tushib  qolishining  yana  bir  asosiy  sabablari, 

rahbariyatning  ishlab  chiqarishdagi  mas’uliyatsizligi  hamda  uzoq  vaqt  mobaynida 

faoliyat  ko’rsatmaganligi,  kreditorlik  qarzlarini  ya’ni  byudjetdan  bo’lgan  qarzlarni 

muddatida to’lamaganligi uchun katta miqdorda jarima hisoblanishidadir. 

“Bankrot”  so’zi  o’zbekchada  “sinish”  ma’nosini  anglatib,  salbiy  xususiyatga 

yaqinroq  bo’lsa-da,  aslida  iqtisodiy  nochor,  zarar  ko’rib  ishlayotgan  korxonalarga 

nisbatan o’z vaqtida qo’llanganda katta samara berayapti. Buning ma’nosini qanday 

tushunish  kerak?  Xo’jalik  sudlari  tomonidan  bankrot,  deb  e’tirof  etilgan  xo’jalik 

sub’ektlari  tadbirkorlarga  sotilmoqda.  Shu  bilan  birga  sud  sanatsiyasi  va  tashqi 

boshqaruv  taomillari  qo’llanilmoqda.  Ammo,  beli  bukchayib,  kelajagidan  umidini 

uzgan korxona bankrot, deb e’lon qilinayotgan holatlar ham bor. 

Bankrotlikbu  korxonaningiqtisodiy  nochorligi  bo’lib,  ushbu  holatda    xo’jalik 

sudi  tomonidan  e’tirof  etilgan,  qarzdorning  pul  majburiyatlari  bo’yicha  kreditorlar 

talablarini  to’la  hajmda  qondirishga  va  (yoki)  majburiy  to’lovlar  bo’yicha  o’z 

majburiyatini  to’la  hajmda  bajarishga  qodir  emasligi  tushuniladi.  Korxonaning 

bankrotlik  alomatlari  bu-  qarzdorning  pul  majburiyatlari  bo’yicha  kreditorlar 

talablarini  qondirishga  va  (yoki)  majburiy  to’lovlar  bo’yicha  o’z  majburiyatini 

bajarishga  qodir  emasligi, agar tegishli  majburiyatlar va  (yoki)  to’lovlar  majburiyati 

yuzaga  kelgan  kundan  e’tiboran  uch  oy  davomida  qarzdor  tomonidan  bajarilmagan 

bo’lishidir.  

Korxonani  bankrot  deb  topish  faqat  sud  tomonidan  amalga  oshirilib,  uni  pul 

majburiyatlarini bajarmaganligi natijasida qarzdorni bankrot deb topish to’g’risidagi 

ariza bilan xo’jalik sudiga murojaat etish huquqiga qarzdor, kreditor va prokuror ega. 

Bundan tashqari, korxona majburiy to’lovlarni bajarmaganligi natijasida ham bankrot 

deb  topilishi  mumkin  bo’lib,  ushbu  holatda  bankrot  deb  topish  to’g’risidagi  ariza 

bilan xo’jalik sudiga murojaat etish huquqiga qarzdor, prokuror, davlat soliq xizmati 

organlari  va  boshqa  vakolatli  organlar  ega.  Agarda  korxona  o’zinig  qarzdorlik 

majburiyatlarni  3  oy  muddatda  qoplay  olmaslik  hollari  yuzaga  kelayotganligin 

oldindan  bilsa    o’zini  bankrot  deb  topish  to’g’risidagi  ariza  bilan  xo’jalik  sudiga 

murojaat etishga haqli.  

Agar  yuqoridagi  holat  ya’ni  qarzdorligini  belgilangan  muddatda  qoplash 

imkoniyati  yo’q  bo’lgan  hollarda,  qarzdor  korxonaning  rahbari,  qarzdor    yakka 

tartibdagi tadbirkor xo’jalik sudiga murojaat etishi shart: 

  bir  yoki  bir  nechta  kreditorlarning  talablarini  qondirish  qarzdorning  boshqa 

kreditorlar oldidagi pul majburiyatlarini va (yoki) majburiy to’lovlar bo’yicha 

---

264 

 

o’z  majburiyatini  to’liq  hajmda  bajarishini  imkonsiz  qilib  qo’yishga  olib 

keladigan bo’lsa; 

  qarzdorning  ta’sis  hujjatlariga  muvofiq  qarzdorni  tugatish  to’g’risida  qaror 

qabul  qilishga  vakolatli  bo’lgan  qarzdor  yuridik  shaxs  organi  tomonidan 

qarzdorning  arizasi  bilan  xo’jalik  sudiga  murojaat  etish  haqida  qaror  qabul 

qilingan bo’lsa; 

  qarzdor unitar korxona mol-mulkining egasi vakolat bergan organ tomonidan 

qarzdorning arizasi bilan xo’jalik sudiga murojaat etish to’g’risida qaror qabul 

qilingan bo’lsa; 

  undiruv  qarzdorning  mol-mulkiga  qaratilganda  bunday  undiruv  qarzdorning 

xo’jalik faoliyatini imkonsiz qilib qo’yadi deb hisoblashga asoslar bo’lsa. 

Bankrotlik  taomili  qo’llanilayotganda  barcha  kreditorlarning  manfaatlarini 

“Bankrotlik  to’g’risida”gi  qonunga  muvofiq  tashkil  etiladigan  kreditorlar  yig’ilishi 

yoki kreditorlar qo’mitasi qimoya qiladi. Xo’jalik sudi qarzdorni bankrot deb topish 

to’g’risidagi arizani ish yuritish uchun qabul qilib olgan paytdan e’tiboran kreditorlar 

qarzdorga o’z talablarini qondirish maqsadida yakka tartibda murojaat etishga haqli 

emas.  

Kreditorlar  yig’ilishining  mutlaq  vakolatiga  quyidagi  qarorlarni  qabul  qilish 

kiradi:  

  kelishuv bitimi tuzish to’g’risidagi qaror;  

  kreditorlar  qo’mitasi a’zolarini  saylash,  uning  miqdoriy  tarkibini  belgilash  va 

bunday  qo’mita  a’zolarining  vakolatlarini  muddatidan  ilgari  tugatish 

to’g’risidagi qaror;  

  sud  sanatsiyasini  yoki  tashqi  boshqaruvni  joriy  etish  va  ularning  muddatini 

uzaytirish  to’g’risida  iltimosnoma  bilan  xo’jalik  sudiga  murojaat  qilish 

haqidagi qaror;  

  qarzdorni  bankrot  deb  topish  hamda  tugatishga  doir  ish  yuritishni  boshlash 

to’g’risidagi iltimosnoma bilan xo’jalik sudiga murojaat etish haqidagi qaror;  

  sud  sanatsiyasi  rejasini tasdiqlash  hamda  qarzlarni uzish  jadvalini  ma’qullash 

to’g’risidagi qaror; 

  tashqi boshqaruv rejasini tasdiqlash to’g’risidagi qaror. 

Kreditorlar yig’ilishini tashkil etish va o’tkazish sud boshqaruvchisi tomonidan 

amalga oshiriladi. Kreditorlar yig’ilishi, agar unda qarzdorning pul majburiyatlari va 

(yoki) majburiy to’lovlari umumiy summasining kamida uchdan ikki qismi miqdorida 

talablar  bildirayotgan,  ovoz  berish  huquqi  bor  kreditorlar  hozir  bo’lsa,  vakolatli 

hisoblanadi. Kreditorlar yig’ilishda o’z vakillari orqali ishtirok etishlari ham mumkin. 

Kreditorlar  yig’ilishida  kvorum  bo’lmasa,  o’n  kunlik  muddat  ichida  kreditorlarning 

takroriy  yig’ilishi  chaqiriladi,  yig’ilish,  uning  o’tkaziladigan  sanasi,  vaqti  va  joyi 

to’g’risida  kreditorlar  lozim  darajada  xabardor  etilgan  bo’lsa,  hozir  bo’lgan 

kreditorlar sonidan qat’i nazar, vakolatli hisoblanadi.  

Bankrotlik sohasini davlat tomonidan tartibga solishni O’zbekiston Respublikasi 

Vazirlar  Mahkamasi  hamda  bankrotlik  to’g’risidagi  ishlar  bo’yicha  davlat  organi 

amalga oshiradi.  

---

265 

 

Bankrotlik  to’g’risidagi  ishlar  bo’yicha  davlat  organining  o’z  vakolatlari 

doirasida  qabul  qilgan  qarorlari  vazirliklar,  davlat  qo’mitalari,  idoralar,  davlat 

boshqaruvi boshqa organlari, yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiydir. 

To’lovga  qobiliyatsiz  korxonalarning  balans  tuzilmasi  qoniqarsizligini 

aniqlashda  mezonlar  tizimi  aloxida  axamiyatga  egadir.  Mezonlar  tizimi  joriy 

likvidlik,  o’z  mablag’lari  bilan  ta’minlanganlik,  to’lov  qobiliyatini  tiklash  yoki 

yo’qotish  imkoniyatining  mavjudligiga  asoslanadi.  Ushbu  ko’rsatgichlarga  qarab 

korxonaning balans tuzilmasi qoniqarsiz deb xisoblanishi, to’lov qobiliyatini tiklash 

yoki yo’qotish chinakam imkoniyatlari aniqlanishi mumkin. 

Miliyaviy  menejment amaliyotida  korxonalarning bankrotligini oldindan aytib 

berish  uchun  turli  usullardan  foydalaniladi.  Ulardan  biri  E.Altmanning  «Z  hisobi» 

bo`lib, mazkur usul o’zida bankrotlik xavfini tashxis etishning besh omilini oluvchi 

modelni namoyon etadi: