O`quv materiallari

daromadlilik 

darajasi 

bilan 

taqqoslanishiprinsipi. 

Bu 

prinsip 

moliyaviy 

menejmentda  eng  muhim  prinsip  hisoblanib,  moliyaviy  risk  darajasi  kutilayotgan 

daromadlilik  darajasiga  mos  tushgan  holatdagina  faoliyatni  amalga  oshirish 

lozimligini  nazarda  tutadi.  Talab  qilinadigan  daromadlilik  darajasiga  mos 

kelmaydigan  riskli  operatsiyalardan  voz  kechish  yoki  risk  uchun  mukofot  qayta 

koʻrib chiqilishi kerak boʻladi.    

4.  Qabul  qilinadigan  risk  darajasining  mumkin  boʻlgan  yoʻqotishlar  darajasi 

bilan taqqoslanishi prinsipi. Biror bir riskli operatsiyani oʻtkazish jarayonida yuzaga 

kelishi  mumkin  boʻlgan  moliyaviy  yoʻqotishlar  miqdori  uni  qoplash  uchun 

shakllantirilgan zahira  miqdoriga mos kelishi lozim. Aks holda riskli operatsiyaning 

yuzaga  kelishi  oʻz  bilan  korxonaning  operatsion  yoki  investitsion  faoliyatini 

moliyaviy  ta’minlovchi  aktivlarning  ma’lum  bir  qismi  yoʻqotilishiga  olib  keladi, 

ya’ni  korxonaning  foyda  olish  imkoniyatini  va  istiqboldagi  rivojlanish  darajasini 

pasaytiradi.  Bunda  risklar  boʻyicha  yoʻqotishlarni  qoplash  maqsadida 

shakllantiriladigan fond miqdori boshqa shaxslarga oʻtkazish mumkin boʻlmagan va 

korxona  tomonidan  qabul  qilinadigan  moliyaviy  risklar  darajasidan  kelib  chiqqan 

holda oldindan aniqlanadi.  

5. Risklarni boshqarishda vaqt omilini hisobga olishprinsipi.  

---

179 

 

Operatsiyalarni  amalga  oshirish  davriga  nisbatan  ularga  hamrohlik  qiluvchi 

moliyaviy 

risklar 

diapazonining 

kengligi 

risklarning 

salbiy 

oqibatlarini 

neytrallashtirish imkoniyatlarini kamaytiradi. Korxona bunday operatsiyalarni amalga 

oshirishi  zarurligi  sharoitida  talab  qilinadigan  daromad  miqdorini  aniqlashda  risk 

uchun mukofot bilan bir vaqtda likvidlilik uchun mukofotni ham hisobga olish lozim. 

6.  Risklarni  boshqarish  jarayonida  korxona  strategiyasini  hisobga  olish 

prinsipi.  Moliyaviy  risklarni  boshqarish  tizimi  korxona  tomonidan  tanlangan 

rivojlanish  strategiyasiga  mos  umumiy  prinsiplarga,  mezonlarga  va  yondashuvlarga 

asoslanishi lozim. Asosiy rivojlanish strategiyasiga intilish risklarni minimallashtirish 

uchun  kuchlarni  markazlashtirish,  risklarning  umumiy  doirasini  aniqlash,  ularni 

boshqarish  uchun  zarur  resurslarni  belgilash  imkonini  beradi.  Oʻz  navbatida  bu 

parametrlarni bilish boʻlinmalar rahbariyatiga oʻz strategiyasini “risk – daromadlilik” 

koordinatasida  baholash  va  ularni  umumiy  korporativ  strategiyaga  moslashtirish 

imkoniyatini beradi. 

7.  Risklarni  oʻtkazish  imkoniyatlarini  hisobga  olish  prinsipi.  Bir  qator 

moliyaviy risklarni qabul qilish ularning salbiy oqibatlarini neytrallashtirish boʻyicha 

korxona  imkoniyatlari  bilan  oʻzaro  mos  kelmaydi,  ya’ni  ularni  korxonaning  oʻzi 

mustaqil bartaraf eta olmaydi. Bir vaqtning oʻzida bunday riskli operatsiyani amalga 

oshirishni  korxonaning  rivojlanish  strategiyasi  va  moliyaviy-xoʻjalik  faoliyati 

yoʻnalishi talab etadi. Mazkur holat yuzaga kelganda ularni qisman yoki toʻliq biznes 

boʻyicha  hamkorlarga  yoki  tashqi  sugʻurtalovchilarga  oʻtkazish  maqsadga  muvofiq. 

Risklarni  tashqi  sugʻurtalash  mezonlari  korxonada  moliyaviy  risklar  portfelini 

shakllantirishda hisobga olinishi lozim. 

Yuqorida  keltirib  oʻtilgan  prinsiplar  asosida  korxonada  moliyaviy  risklarni 

boshqarish  siyosati  ishlab  chiqiladi.  Moliyaviy  risklarni  boshqarish  siyosati 

moliyaviy-xoʻjalik faoliyatini amalga oshirish bilan bogʻliq risklarning yuzaga kelishi 

mumkin boʻlgan salbiy oqibatlarini neytrallashtirish boʻyicha chora-tadbirlar tizimini 

ishlab chiqishga qaratilgan korxona umumiy  strategiyasining bir qismini oʻzida  aks 

ettiradi.  

Moliyaviy  risklarni  boshqarish  jarayoni  quyidagi  asosiy  bosqichlarni  amalga 

oshirishdan iborat: 

1. M

AQSADNI BELGILAB OLISH

. 

2. Y

UZAGA KELISHI MUMKIN BO

ʻ

LGAN RISKLARNI ANIQLASH

. 

3. R

ISKLARNI BAHOLASH

. 

4. R

ISKLARNI BOSHQARISH METODLARINI TANLASH VA ULARDAN FOYDALANISH

. 

5. Q

ABUL QILINGAN QARORLAR IJROSINI NAZORAT QILISH VA SAMARADORLIGINI 

TAHLIL QILISH

.

 

 

Keltirilgan  bosqichlardan  koʻrinib  turibdiki,  risklarni  boshqarish  jarayoni 

maqsadlarning  belgilab  olinishidan  boshlanadi.  Maqsadlar  turli  xil  boʻlishiga 

qaramasdan 

korporativ 

moliya 

amaliyotida 

ular 

rejalashtirilgan 

darajada 

daromadlilikka  erishishga,  xarajatlarning  oʻsishiga  yoʻl  qoʻymaslikka,  mulkdorlar 

kapitalining oʻsishini ta’minlashga qaratiladi. 

Maqsadlar belgilab olinishi talab qilinadigan va egalik qilish mumkin boʻlgan 

zaruriy  resurslar  va  ularning  cheklanganligi,  kutiladigan  natija  va  unga  erishish 

---

180 

 

boʻyicha risk oʻrtasidagi turli xil ziddiyatlarni bartaraf etish imkonini beradi. Birinchi 

bosqichda  amalga  oshirish  natijasida  operatsiya  yoki  loyiha  boʻyicha  riskning 

dastlabki darajasi aniqlanadi. 

Ikkinchi  bosqich  faoliyat  davomida  yuzaga  kelishi  mumkin  boʻlgan  risk 

turlarini aniqlab olish, ularning asosiy manbalarini va risklar yuzaga kelishiga sabab 

boʻluvchi  eng  muhim  omillarni  aniqlashni  nazarda  tutadi.  Koʻzda  tutilgan 

faoliyatning oʻziga xos xususiyatlari, shuningdek ichki va tashqi muhit buning uchun 

asos  boʻlib  xizmat  qiladi.  Turlari,  bazaviy  belgilari,  sabab  boʻluvchi  oqibatlari 

boʻyicha risklarni identifikatsiyalash ularni soʻnggi baholash, ta’sirini kamaytirish va 

neytrallashtirish  boʻyicha  chora-tadbirlarni  toʻgʻri  tanlash  va  qoʻllashda  muhim 

ahamiyatga ega.