O`quv materiallari

korporativ  obligatsiyalar  —  aksiyadorlik  jamiyatlari  va  har  qanday  tashkiliy-

huquqiy  shakldagi  tijorat  banklari  tomonidan  chiqariladigan  obligatsiyalar 

hisoblanadi.  Mamlakatimizda  korporativ  obligatsiyalarni  faqat  tijorat  banklari, 

shuningdek  auditorlik  tashkilotining  xulosasi  bilan  tasdiqlangan  oʻz  kapitalining 

obligatsiyalar  chiqarish  toʻgʻrisida  qaror qabul qilingan sanadagi  miqdori doirasida; 

oxirgi uch yil mobaynida rentabellik, toʻlovga qobiliyatlilik, moliyaviy barqarorlik va 

likvidlilikning 

auditorlik 

tashkiloti 

xulosalari 

bilan 

tasdiqlangan 

ijobiy 

koʻrsatkichlariga  ega  boʻlsa,  shuningdek  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda 

mustaqil  reyting  bahosini  olgan  boʻlsa;  investorlarga  tegishli  mablagʻlarning 

emitentlar tomonidan toʻlanishi boʻyicha toʻlov agentlari vazifasini bajaruvchi tijorat 

banklari  ishtirokida  ochiq  aksiyadorlik  jamiyatlari  ham  muomalaga  chiqarishlari 

mumkin.  

Korporativ obligatsiyalar ularning egalariga aksiyadorlik jamiyatini va boshqa 

tashkiliy-huquqiy  shaklda  tashkil  etilgan  tijorat  bankini  boshqarishda  ishtirok  etish 

huquqini bermaydi. 

Oʻzbekistonda korporativ obligatsiyalarni muomalaga chiqarish keng miqyosda 

qoʻllanilmaydi.  Qimmatli  qogʻozlar  bozori  yuqori  darajada  rivojlangan  AQShda 

korporativ obligatsiyalar bozorining jami kapitallashuvi 3,5 trln dollarni tashkil etadi. 

---

137 

 

“Korporativ  obligatsiyalar  korporativ  tuzilmalar  tomonidan  emissiya  qilinadi. 

Xazina  majburiyatlaridan  farqli  korporativ  obligatsiyalarda  risk  yuzaga  chiqish 

ehtimoli mavjud. Agar emitent moliyaviy holati muammoli bo‘lsa, belgilangan  foiz 

va  asosiy  qarzni  to‘lash  imkoniyati  shubha  ostida  qoladi  va  obligatsiya  egalari 

yo‘qotishlarga duch kelishi mumkin

30

”. 

Umumiy  holda  korporativ  obligatsiyalarning  quyidagi  afzalliklarini  alohida 

keltirish mumkin: 

-  xalqaro  amaliyotda  keng  doirada  qoʻllaniladigan  qarz  amal  qilish  muddati 

uzaytirilishi mumkinligi; 

-  ochiq  kredit  tarixi  shakllantiriladi,  bu  oʻz  navbatida  kelgusida  jalb  qilinishi 

mumkin  boʻlgan  qarz  mablagʻlarining  bahosini  pasaytirish  va  ularni  jalb  qilish 

muddatini  uzaytirish,  shuningdek  xalqaro  kapital  bozorlariga  chiqish  imkoniyatini 

beradi; 

-  kreditorlar  (investorlar)  sonini  oshirish  hisobiga  qarz  olish  manbalarini 

diversifikatsiyalash  va bitta kreditorga bogʻliqlikning oldi olinishi imkonini beradi; 

-  ikkilamchi  bozorda  operatsiyalar  oʻtkazish  hisobiga  qarz  tarkibini  operativ 

boshqarish; 

- korxona aksiyalarini ochiq joylashtirish uchun sharoit yaratish va boshqalar. 

Lekin  alohida  ta’kidlash  kerakki,  obligatsiyalarni  muomalaga  chiqarish  va 

joylashtirish bank krediti olishga qaraganda yuqoriroq miqdorda xarajat talab qiladi. 

Qimmatli  qogʻozlarni  joylashtirish  amaliyotiga  koʻra  obligatsiyalarni 

muomalaga chiqarish va joylashtirish toʻgʻrisida qaror qabul qilish jarayoni bir necha 

bosqichlarni  amalga  oshirishni  talab  etadi.  Bunda  obligatsiyalarni  muomalaga 

chiqarish  boʻyicha  moliyaviy  konsultant  (tashkilotchi)  tanloviga  aniqlik  kiritilishi, 

moliyaviy  konsultant  tomonidan  korxonaning  talabidan  kelib  chiqqan  holda 

obligatsiyalarning  asosiy  parametrlari  va  uning  tarkibiy  tuzilmasi,  obligatsiyalarga 

talab  boʻyicha  bozorning  real  qobiliyati,  shuningdek  potensial  investorlarni  topish 

boʻyicha masalalarga e’tibor qaratiladi. 

Mamlakatimizda  korporativ  obligatsiyalar  orqali  moliyaviy  ta’minot  holatini 

tahlil qilish maqsadida korporativ obligatsiyalar bozorini tahlil qilib chiqamiz. Bunda 

oxirgi  ikki  moliya  yili  (2015  va  2016  yillar)  davomida  korporativ  obligatsiyalar 

emissiyasi kuzatilmaganligi bois 2007-2014 yillar bo’yicha tahlil qilamiz (5-rasm). 

                                                           

30

 Brigham, Houston/Fundamentals of Financial Management/Concise 8-th edition/2015-219 p. 

---

138