O‘quv materiallari ma’ruzalar matni 1 – ma’ruza

SIMLARNI ISROFLARGA VA KUCHLANISH O‘ZGARISHIGA HISOBLASH
Elektr energiyasini uzatishda liniya simlarining kesimini shunday tanlash kerakki, elektr energiyasi iste'molchilariing qismalarida normal ish kuchlanishi Un (nominal kuchlanish) ta'minlansin. Bu ayniqsa yoritish ustanovkalari uchun muxim, chunki kuchlanish nominalga nisbatan fakat 5% ko‘payganda normal lampaning yenish! davomiyligi (xizmat muddati) 50 % ga kamayadi; kuchlanish 5 % pasayganda esa shu lampaning yorug’lik oqimi 18% ga kamayadi.
Simlarning kesimi yuzasini hisoblashda odatda quyidagilar ma'lum bo‘ladi: elektr energiyasi manbaining (generatorning) kuchlanishi U_g manbadan nagruzkagacha bo‘lgan masofa l, elektr energiyasi iste'molchilarining normal ishlashi uchun zarur bo‘lgan nagruzka qismlaridagi kuchlanish U_n va tok yoki nagruzka quvvati U_n va tok yoki nagruzka quvvati P_H Om qonuniga ko‘ra bunday zanjirniig sxemasiga (12-rasm) muvofiq kuchlanish.

1.12- rasm. Elektr znergiyasi uzatish liniisining sxemasi

U_g=Ir_l+Ir_n=Ir_l=U_n (13) liniya simlaridagi qarshilik

2I
r _l = ---
S
bunda —sim materialining (odatda alyuminiyning) nisbiy qarshiligi; 2l —liniyaning umumiy uzunligi; S-sim kesimining izlanayotgan yuzasi.
U_g – U_n = U ayirma liniyadagi kuchlanish isrofi; tok o‘zgarmas bo‘lganda u kuchlanishning kamayishiga teng. Formulani tegishlicha o‘zgartirib, quyidagini olamiz

2l

U = I --
S

bundan kesim yuzasini aniqlaymiz:

I
S = --- 2l
U

Kesim yuzasining shu yo‘l bilan topilgan qiymatini odatda sim kesim yuzasining eng yaqin standart qiymatiga qadar yaxlitlashga to‘g’ri keladi.

Agar tok emas, balki nagruzka qurilmasining quvvati R_n berilgan bo‘lsa, u holda hisoblash metodi o‘zgarmaydi, faqat oldin tokni aniqlash

I = P_n / U_n lozim.

Ko‘p hollarda nagruzka qurilmasining toki o‘zgaruvchan bo‘ladi, uning o‘zgarishi esa kuchlanish isrofi Uning tegishlicha o‘zgarishini keltirib chiqaradi; shu sababli energiya v iste'molchilarining qismlaridagi kuchlanishning eng katta va ekg kichik toklarda nominal qiymatidan chetga chiqishini hisoblab topish zarur bo‘ladi.

«Elektr ustanovkalarining tuzilish qoidalari» ga (qisqacha PUE) ko‘ra, kuch tarmoqlarida (shu jumladan o‘zgaruvchan tok tarmoqlarida) iormal rejimda kuchlanishning energiya manbaidan tarmoqning eng uzoq nuqtasigacha bo‘lgan oraliqda yo‘l qo‘yiladigan isrof 5% dan oshmasligi kerak.
Turarjoy binolarida eng uzokda joylashgan yorilish lampalarida kuchlanish lampalarning nominal kuchlanishdan 5% dan ortiq kamaimasligi, sanoat korxonalari va jamoat binolarida esa -2%dan ortik, kamaymasligi lozim.
Bir xil quvvatning o‘zini past kuchlanish va katta tokda yoki yukori kuchlanish va past tokda uzatish mummkin, bu katta amaliy ahamiyatga ega.
12-rasmda ko‘rsatilgan energiya uzatishning eng oddiy sxemasiga qaytamiz. Ushbu tenglamani

tokka ko‘paytnrib, uni quvvatnnng zanjirda taqsimlash teaglamasiga aylantnramiz:

bunda U₂I—generptorning quvvati; I²r_l —liniya simlarida quvvat isrofi (qizishga); U_nI=P_n —nagruzka ists'mol qiladigan quvvat. Agar nagruzka simlaridagi kuchlanish ikki marta oshirilsa, u holda o‘sha quvvatni olish uchun tokni ikki marta, yani I' =I/2 qiymatga qadar kamaytnrish lozim. Shunda liniya snmlaridagi isroflar (r_l, o‘zgarmas bo‘lganda) to‘rt marta kamayadi chunki

Binobarin kuchlanish ikki marta ortganda, uzatashdagi quvvat isrofi protsentini o‘zgartirmay saqlash uchun liniya simlarining kesim yuzasining to‘rt marta kamaytirish yoki uzatish liniyasini to‘rt marta uzaytirish kerak.