O’quv materiallar

1.43-rasm. Vibrionlar spiroxettalar spirillalar (tasmachalari bilan) stafilokokklar


Viruslar
Viruslar – mikroorganizmlarning alohida guruhi bo‘lib, xujayra tuzilishiga ega emas. Viruslarning o‘lchamlari nanometrlarda o‘lchanadi (8-150 nm), shuning uchun ularning faqatgina elektron mikroskop ostidagina ko‘rish mumkin.
Ba’zi viruslar faqatgina oqsildan iborat bo‘lib, nuklein kislotalardan yoki RNK yoki DNK ni tutishi mumkin.
1 .44-rasm Viruslar
Viruslar quyidagi kasalliklarni keltirib chiqaradi:
- insonda, gripp, virusli gepatit, qizamiq, SPID;
- hayvonlarda - oqsim, hayvonlar o‘lati va yana ko‘pgina kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Viruslar
Bakteriyaviruslari bakteriofaglar, zamburug‘ viruslari – mikofaglar va sh.o‘. deb ataladi.
Bakteriofaglar barcha erlarda uchraydi, mikroorganizmlar bor joyda bakteriofaglar ham uchraydi.
Faglar mikrob hujayrasini xalok qiladi, shuning uchun faglardan tibbiyotda profilaktika maqsadida va infeksion kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi⁴⁸. Rikketsiyalar – bakteriya va viruslar o‘rtasida joylashgan mikroorganizmlar hisoblanadi.
Ular 1,0 mkm katta bo‘lmagan harakatsiz tayoqchalar bo‘lib, spora ham kapsula ham hosil qilmaydi.
Viruslar kabi hujayra ichi parazitlari hisoblanadi.
Zamburug‘larxlorofill donachalariga ega bo‘lmagan va organik moddalarni sntezlamaydigan, tayyor organik moddalarga muhtoj bo‘lgan o‘ziga xos o‘simlik organizmidir.
SHuning uchun zamburug‘lar ozuqa moddalarini tutgan turli substratlarda rivojalanadilar.
Ba’zi zamburug‘lar o‘simlik, xasharotlar, odam va hayvonlarning kasalliklarini keltirib chiqaradilar (kartoshkaning raki va fitoftora kasasalliklarin va h.k.)
Zamburug‘lar
Zamburug‘ hujayralari bakteriya hujayralaridan o‘simlik xujayralariga o‘xshash bo‘lgan yadro va vakuoliyalar borligi bilan farqlanib turadi.
Zamburug‘larning eng katta guruxini mog‘or zamburug‘lari tashkil qiladi.

1.45-rasm. Mog‘or zamburug‘larining turlari: 1 — penitsillium;

2- aspergillus; 3 — mukor.


Zamburug‘lar
Ular turli ozuqa mahsulotlarida o‘sib, har xil rangdagi ko‘rinib turadigan karashlarni hosil qiladi. Ozuqa mahsulotlarini buzilishida ko‘pincha mukor zamburug‘lari asosiy sababchi hisoblanadi, ular ozuqa mahsulotlarida oq, momiq yoki kulrang massani hosil qiladi.
Ozuqa mahsulotlarini mog‘orlashiga yana penitsillium turkumidagi zamburug‘lar ham sababchi bo‘lishi mumkin.
Zamburug‘larning yana shunday alohida guruxi mavjud bo‘lib, ular nafaqat ozuqa maxsulotlarini buzulishiga olib keladi balki inson uchun zaxarli moddalarni - mikotoksinlarni ishlab chiqaradi. Bularga aspergillus va fuzarium turkumidagi zamburug‘lar kiradi.Zamburug‘larning aloxida turlarining foydali hususiyatlaridan oziq-ovqat va farmatsevtik sanoatda, shu bilan birga boshqa ishlab chiqarish sanoatlarida keng qo‘llaniladi.
Masalan, penitsillium turidagi zamburug‘lar antibiotiklarni olishda va pishloqning mahsus turlari rokfor va kamamber turlarini ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Aspirgillus turidagi zamburug‘lar esa limon kislotasi va ko‘pgina ferment preparatlarini ishlab chiqarishda qo‘llaniladi.