O’quv materiallar

20-MA’RUZA
FERMENTLAR. MODDALAR ALMASHINUVI JARAYONLARIDA FERMENTLARNING AHAMIYATI. FERMENTLARNI ISHLAB CHIQARISH.


Ma’ruza rejasi:
1. Fermentlar.
1.1. Fermentlar ta’rifi.
1.2. Fermentlar klassifikatsiyasi.
1.3. Biologiya va tibbiyotda fermentlarni qo‘llanish sohasi.
2.Moddalar almashinuvi jarayonida fermentlarning roli.
3. Fermentlarni ta’sir mexanizmi.
4. Fermentlarni qo‘llashda chegaralanishlar.
5. Fermentlarni ishlab chiqarish.
6. Tibbiyotda ferment preparatlar.
Tayanch iboralar: Biotexnologiya, biologik faol moddalar, fermentlar.

Fermentlar (yoki enzimlar) lot. fermentum - tomizg‘i – oqsil yoki RNK molekulalari (ribozimlar) yoki ularning kompleksidir.
Fermentlar – bu biologik tabiatli katalizatorlardir.
Tirik organizmlarda fermentlarsiz barcha reaksiyalar juda sekin kechardi va tirik organizmning hayotchanligini saqlab turolmas edi.
Amilazaning ta’sir mexanizmi
Fermentlarning ta’siriga doir kurgazmali misol bu kraxmal tutuvchi maxsulotlarni (masalan, guruch yok kartoshkani) og‘izda chaynash vaqtida og‘iz bo‘shlig‘idi shirin ta’mni hosil bo‘lishidir. SHirin ta’mni hosil bo‘lishi amilaza fermentining ta’siri bilan bog‘liqdir, amilaza so‘lak tarkibida bo‘lib kraxmalni parchalaydi.
Kraxmal polisaxarid bo‘lib, xich qanday ta’mga ega emas, biroq uning parchalanish maxsulotlari (monosaxaridlar) past molekulyar maxsulotlar (dekstrinlar, maltoza, glyukoza) shirin ta’mga ega.



1.38-rasm. Kraxmal tarkibi


Fermentlarni qimmatli hususiyatlari:
- yuqori faolligi;
- va spetsifik ta’siri (tanlovchanligi).
Ferment faolligi aktivator va ingibitorlar bilan boshqarilishi mumkin bo‘ladi (aktivatorlar – oshiradi, ingibitorlar – pasaytiradi).
Tirik organizmlarda minglab fermentlar turi bo‘lib, ularning asosiy vazifasi kimyoviy reaksiyalarni boshqarib, organizmning xayotiy faoliyatini belgilab berishdir.
Fermentlar haqidagi fan enzimologiya deb nomlanadi. Fermentlarning ishchi nomi ferment ta’sir etuvchi substrat nomi va oxirgi «aza» qo‘shimchasidan iborat bo‘ladi.
Masalan, agar modda – laktoza bo‘lsa (ya’ni sut qandi), u holda unga ta’sir etuvchi ferment laktaza deb nomlanadi. Agarda saxaroza bo‘lsa (oddiy shakar), u holda uni parchalovchi ferment – saxaraza deb nomlanadi.
SHunga ko‘ra oqsillarni parchalovchi fermentlar proteinazalar deb nomlanadi.

FERMENTLAR KLASSIFIKATSIYASI

•