O’quv materiallar Ma`ruza mashg’ulotlari

5. Orttirma nisbat
Bu nisbat shaklida harakat grammatik subyekt (ega)ning boshqa bir subyekt yoki obyektga ta’siri, tazyiqi bilan bajariladi.
Masalan: Biz Hamid Olimjon bilan bunday oydin, musaffo kechalarni ko‘p o‘tkazganmiz (G‘ .G‘ .) gapida ikkita subyekt mavjud bo‘lib, asosiy subyekt vositali to‘ldiruvchi (Hamid Olimjon bilan), ikkinchi darajali subyekt esa ega (Biz) vazifasida qo‘llangan bo‘lib, o‘tkazganmiz harakati subyektning subyektga ta’siri natijasida bajarilgan.
Shuningdek, orttirma nisbatdagi fe’lda faqat bir subyekt mavjud bo‘ladi. Bunday holda harakat obyektga (to‘ldiruvchiga) o‘tadi. Masalan: U kitob keltirdi kabi.
Orttirma nisbat fe’l negiziga quyidagi affikslarni qo‘shish bilan yasaladi:
a) fe’l negiziga –t affiksini qo‘shish bilan: qisqart, boyit kabi;
b) fe’l negiziga –tir (-dir) affikslarini qo‘shish bilan: keltir, chaqirtir, kuldir, buzdir kabi;
v) sh, ch, t, undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –ir affiksini qo‘shish bilan: shoshir, ichir, botir kabi;
g) oxiri undosh bilan tugagan bir bo‘g‘inli fe’l negizlariga –ar affiksini qo‘shish bilan: chiqar, qaytar kabi;
d) oxiri undosh bilan tugagan fe’l negizlariga -g‘iz, -giz, -qaz, -g‘az, -kaz, -qiz, -kiz affikslarini qo‘shish bilan: turg‘iz, egiz, o‘tkaz, qutqaz, yutqiz, etkiz kabi;
e) oxiri m, q undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –iz affiksini qo‘shish bilan: tomiz, oqiz, boqiz kabi;
yo) fe’l negiziga –sat (-sa+-t qo‘shma affiksi) affiksini qo‘shish bilan: ko‘rsat (faqat ko‘r fe’l negiziga qo‘shiladi) kabi.