O’quv darslik

Distal n
ayc
h
a
 
Ne
fr
o
n
 
q
ov
u
zlo
g’I
 
(G
en
li
 
q
ov
u
zlo
g’
i)
 
Faol sekretsiya (kuchli 
organik kislota va asoslar) 
Passiv ekskretsiya (lipofil 
birikmalar) 
Passiv filtratsiya (plazmada 
erigan barcha past molekulali 
moddalar) 
Faol reabsorbsiya 
(aminokislotalar, glyukoza, urat 
kislota) 
Passiv reabsorbsiya (lipofil 
birikmalar) 
Ajralishi 
Izoh: nefronning sxemasi keltirilgan 
Faol transport 
Passiv diffuziya 

---

- 43 -
–rasm. Buyraklar orqali Moddalarning ajralish tamoyillari 
–rasm. Moddalarning ichak-jigar sirkulyasiyasi (sxema). 
Filtratsiya (1) 
Filtratsiya (1)+ 
reabsorbsiya (2) 
Filtratsiya (1)+ 
sekretsiya (2) 
nefron 
O’t pufagi 
jigar 
Ichak 
Tizimli qon 
aylanishi
 
Sa
fro

---

- 44 -
Qator Dori vositalari va ularning parchalanish mahsulotlari ko‘pincha o‘t 
orqali ichakka ajratiladi. Ularning bir qismi ichak orqali chiqarib yuboriladi, bir 
qismi esa ichakdan qayta so‘rilib, yana ta’sir ko‘rsatishi mumkin va keyin yana 
ichakka tushib (jigar-ichak bo‘ylab aylanma harakat) chiqarib yuboriladi.
Ayrim Dori vositalari so‘lak bezlari, ko‘z yosh bezlari, ter bezlari, me’da 
va ichak bezlari va shuningdek, emizikli davrda sut bezlari orqali ham ajratilishi 
mumkin. Gazsimon va uchuvchan vositalar asosan o‘pka orqali chiqarib 
yuboriladi. Bunga etil spirti va ingalyasion narkoz vositalarini misol qilib 
keltirish mumkin.
Moddalarning organizmdan eliminatsiya qilinishi (chiqarilishi) asosan 
ekskretsiya va biotransformatsiya orqali amalga oshiriladi. Eliminatsiya 
jarayonini miqdoriy tavsiflash uchun qator parametrlar ishlatiladi: eliminatsiya 
tezligi konstantasi (K
elim
), “yarim chiqarilish davri” (t
1/2
) va umumiy klirens 
(Cl
T
). 
Eliminatsiya tezligi konstantasi (K
elim
) 
Moddalarning organizmdan 
chiqarilish tezligini belgilaydi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
 
Moddalarning organizmdan chiqarilish tezligiga xolisona baho berish 
uchun ularning “yarim chiqarilish davri” – t
1/2 
ham katta ahamiyatga ega bo‘lib, 
u Moddalarning qon plazmasidagi konsentratsiyasining 50 foizga kamayishi 
uchun zarur bo‘lgan vaqt orqali ifodalanadi: 
 
Mazkur parametr Moddalarning dozalarini va preparatlarning qondagi 
konsentratsiyasini bir xilda ushlab turish maqsadida ularning kiritish oraliqlarini 
tanlash uchun ishlatiladi.

---

- 45 -
Bundan tashqari, Moddalarning organizmdan eliminatsiya qilinishining 
miqdoriy tavsifi uchun klirens (Cl) parametri ham ishlatiladi. Ushbu parametr 
qon plazmasining dori moddasidan tozalanish tezligini aks ettiradi va qo‘yidagi 
o‘lchov birliklari orqali ifodalanadi: ml/daq, ml/kg/daq, l/m
2
/soat va b. Uning 
quyidagi turlari tafovut qilinadi: umumiy (total) klirens (Cl
T
), buyrak klirensi 
(Cl
R
) va jigar klirensi (Cl
H
).
 
Umumiy klirensning miqdori taqsimlanish hajmi (V
d
), “yarim chiqarilish 
davri” (t
1/2
) va eliminatsiya tezligi konstantasi (C
elim
) kabi parametrlar bilan 
chambarchas bog‘liq holda aniqlanadi. 
 
Buyrak klirensi filtratsiya, sekretsiya va reabsorbsiya jarayonlariga bog‘liq. 
Buyrak klirensi to‘g‘risida moddaning qon plazmasidagi va siydikdagi 
konsentratsiyasini o‘zaro taqqoslash orqali xulosa qilish mumkin. Jigar klirensi 
esa 
Moddalarning 
gepatotsitlar 
yordamida 
ushlab 
olinishiga 
va 
biotransformatsiya qilinishiga hamda preparatlarning o‘t yo‘llari orqali 
sekretsiya qilinishiga bog‘liq.