O'quv – uslubiy majmua tarkibi

5-Mavzu. Qolip qumlari

O’quv modul birliklari:

1. 
   Qolip qumlarining tasnifi
   
2. 
   Qumlarning gruppalari
   
3. 
   Qumlar donachalarining o‘lchovlari, sinflarga bo‘linishi
   

Qolip qumlari tasnifi

Qolip qumlarining asosi bu kremniy dioksidi SiO₂ –kremnezyom.

Kremnezyom miqdori qumda kancha ko‘p bo‘lsa shuncha qumning sifati yaxshi. O‘zak va qolip aralashmalarining mexanik xususiyatlariga, ayniqsa sovuq holda qotadiganlarga, vodorodning ko‘rsatgichi rN ta’sir qiladi; bu ko‘rsatgich vodorod ionlarini manfiy logarifmi pH = (logH⁺⁾.

Neytral korishmada N⁺ va ON – bir xil pH =7, shyoloch sharoitiga pH  7, kislotaviy sharoitga pH >7. Toza qumlarning rN ko‘rsatgichi 7ga yaqinroq.

Kvarsning suyuqlanish darajasi 1713⁰C, o‘tga chidamligi qumning tozaligiga muvofiq 1500...1770⁰C, Mos shkalasi bo‘yicha kattiqligi 7. Kvarsni qizdirishda modifikatsion o‘zgarishlar hosil bo‘ladi: V-kvars, oddiy darajada (20⁰C) o‘zgarmaydigan, 573⁰C darajada  -kavrsga o‘tadi. Bu o‘zgarishlar kvarsni xajmiy uzgarishi bilan bog‘liq va tarkibiga bog‘liq 0,86...1,3%. Kvarsning xajmiy o‘zgarishlari “ujimina” degan nuxsonlarga olib keladi.

Kvars qumlari asosan o‘tga chidamli tarkibi sifatida qolip aralashmalarida ishlatilinadi, qumning to‘ldiruvchi komponenti deb ataladi. GOST 2138-91 bo‘yicha kvars qumlari undagi gilning miqdoriga muvofiq kvarsli (gilning miqdori 2% gacha), ozg‘in (gilning miqdori 2-12% gacha) va yog‘lik (gilning miqdori 12-50%gacha) sinflarga bo‘linadi. Gilning miqdoriga donachalarining diametri 22 mkm yaqin bo‘lganlari kiradi. Agarda bunaqa donachalarning miqdori 50% dan ko‘proq bo‘lsa, ular gillar sinfiga kiradi.

Kvars va ozg‘in qumlari, gilning miqdoriga muvofiq, gruppalarga bo‘linadi (5 jadval).