O’qituvchisi Xoliqov. F mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarning koordinatsion qobiliyatlarni tarbiyalash

A.QODIRIY NOMLI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIMDA JISMONIY TARBIYA KAFEDRASI

O’qituvchisi Xoliqov.F

Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarning koordinatsion qobiliyatlarni tarbiyalash.

• Reja:
• Koordinatsion qobilyat tushunchasiga tarif
• «Harakatlarni muvofiqlash» tushunchasiga tarif
• «muvofiqlanganlik» tushunchasiga tarif
• «muvofiqlash layoqatlari» tushunchalarining ta’rifi
• Chaqqonlik - muvofiqlashtirish layoqatlarining majmuaviy namoyonligi sifatida

Koordinatsion qobilyat – bu insonning, asab, mushak va harakat muvofiqligi orqali, bajarilayotgan harakat faoliyati talablaridan kelib chiqqan holda, jismoniy sifatlarni zarur nisbatda safarbar etilishini ta’minlovchi murakkab majmuaviy pisixo-fizik xususiyatlarining yig’indisi deb tariflash mumkin.

• Koordinatsion qobilyat – bu insonning, asab, mushak va harakat muvofiqligi orqali, bajarilayotgan harakat faoliyati talablaridan kelib chiqqan holda, jismoniy sifatlarni zarur nisbatda safarbar etilishini ta’minlovchi murakkab majmuaviy pisixo-fizik xususiyatlarining yig’indisi deb tariflash mumkin.
• Biron harakat faoliyatini bajarishda insonning muvofiqlovchi imkoniyatlarini tavsiflash uchun nazariya va jismoniy tarbiya usuliyatida, uzoq vaqt «chaqqonlik» atamasi qo‘llanilib kelingan. Hozirgi kunda ularni belgilash uchun ko‘p hollarda «muvofiqlash layoqatlari» atamasi ishlatilmoqda. Bu tushunchalar ma’nosi bo‘yicha yaqin bo‘lgani bilan, tarkibi bo‘yicha bir xil emas.
• «Muvofiqlash layoqatlari» tushunchasiga ta’rif berish uchun boshlang‘ich nuqta bo‘lib «muvofiqlik» so‘zi xizmat qilishi mumkin (lotincha coordination so‘zidan olingan bo‘lib muvofiqlashtirish, tartibga solish ma’nosini bildiradi).

«Harakatlarni muvofiqlash» tushunchasiga keladigan bo‘lsak, uning ma’nosi lotinchadan tarjimasiga qaraganda ancha keng. Xozirgi vaqtda harakatlar muvofiqligining bir necha ta’riflari mavjud. Ularning barchasi, ushbu murakkab hodisaning qandaydir alohida jihatlarini ochib beradi (fiziologik, biomexanik, neyrofiziologik, kibernetik)

• «Harakatlarni muvofiqlash» tushunchasiga keladigan bo‘lsak, uning ma’nosi lotinchadan tarjimasiga qaraganda ancha keng. Xozirgi vaqtda harakatlar muvofiqligining bir necha ta’riflari mavjud. Ularning barchasi, ushbu murakkab hodisaning qandaydir alohida jihatlarini ochib beradi (fiziologik, biomexanik, neyrofiziologik, kibernetik)
• N.A.Brenshteynning yozishicha «harakatlar muvofiqligi» bizning organlarimiz harakatlarining erkinlik darajasini engib o‘tishdir, ya’ni ularni boshqariluvchi jarayonga aylantirishdir.
• Bu ta’rif, oradan ancha vaqt o‘tgan bo‘lishiga qaramasdan, ho-zirgi kunda ham eng ko‘p tarqalgan va tan olinganlardandir. N.A.Brenshteynning (1991) fikricha harakat apparatini boshqarishida eng qiyini bu erkinlik darajalarini engib o‘tishdir. Ma’lumki, O.Fisherning (1906) hisoblari bo‘yicha gavda, bosh va oyoq-qo‘llar o‘rtasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan 107 dan ortiq erkinlik darajasi mavjud. Masalan, faqat oyoq-qo‘llarning o‘zi 30 tadan erkinlik darajasiga ega. SHuning uchun, harakatlar muvofiqligida inson echishi lozim bo‘lgan asosiy masala-ortiqcha erkinlik darajalarini kamaytirishdir.