O’qituvchi Talaba 1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish

 
Global tarmoq turlari 
 
Hozirgi vaqtda keng tarqalgan global tarmoq Internetdir. Ishlab chiqarilgan mamlakatlarda bu 
tarmoq quyidagi nomlarni olgan: 

  lokal – LAN (Lokal Area Network); 

  regional – MAN (Metropolitan Network); 

  GAN (Global Area Nerwork); 
Global tarmoqning quyidagi 4 ta turlari mavjud: 

  korporativ; 

  tashkilotlararo; 

  umummillat; 

  umumxalq; 
Korporativ  kompьyuter  tarmog’i  bitta  tashkilotga  (korporatsiyaga)  taalluqli  bo’lib,  unga 
tegishli  foydalanuvchilarga  xizmat  qiladi.  Masshtabga  qarab,  u  lokal,  regional  yoki  global  ham 
bo’lishi mumkin. 
Korporativ  tarmoqlar  umuman  olganda  tashqi  korxona  yoki  foydalanuvchiga  xizmat 
ko’rsatilmaydi.  Korxona  masshtabiga  va  murakkabligiga  bajariladigan  masalalarga  ko’ra  bo’lim 
tarmog’i, kampus tarmog’i va korporativ tarmoqlarga bo’linadi. Korporativ – termini katta korxona 
tarmoq  deyiladi.  Hududiy  taqsimlangan  hisoblash  tizimi  amaliy  taqsimlangan  xarakterga  mos 
tushadi. Iste’molchilar avtonom ravishda o’z masalalarini yechadilar, shuning uchun ularga shaxsiy 
hisoblash vositalarini ratsional taqdim etiladi, shu bilan birga bajariladigan masalalar o’zaro fikran 
bog’langanligi  uchun  ularning  hisoblash  vositalari  yagona  tizimga  biriktirilgan  bo’lishi  kerak. 
Taqsimlangan tizimlar ma’lumotlarni va qurilmalarni birgalikda ishlash imkoniyatini beradi.  
Oxirgi vaqtlarda tarmoqlarni kengaytirish motivi ishlatilmoqda. Bu xizmatchilarni korporativ 
axborot  operativ  kirishni  ta’minlashga  intilishini  yanada  oshirdi.  Katta  korxona  menedjeri  barcha 
ishlab  chiqilayotgan  mahsulotlarning  barcha  xarakteristikasini  bilmasligi,  ularning  nomenklaturasi 
har kvartalda o’zgarib turishi ancha qiyinchilik tug’diradi. SHuning uchun u masalan, Samarqandda 
korporativ  tarmoqga  ulangan  kompьyuteriga  ega  bo’lishi  va  mijoz  so’rovini  Toshkentda 
korxonaning markazida joylashgan serverga  yuborib, operativ ravishda mijozni  qanoatlantiradigan 
sifatli  javob olishi  juda muhim.  Tarmoqning mavjudligi  korxona xizmatchilari, shuningdek, mijoz 

---

 
198 
va  ta’mintochi  orasida  kommunikatsiyani  takomillashuviga  olib  keladi.  Tarmoqlar,  axborotlarni 
boshqa formadagi  telefon  yoki  oddiy pochta uzatuvchiga korxona talabini pasayishiga olib keladi. 
Yangi  texnologiyalar  yanada  keng  quloch  otmoqda.  Ular  yordamida  nafaqat  kompьyuter 
ma’lumotlari  balki  ovoz  va  videoinformatsiyani  tarmoq  aloqa  kanalllari  bo’yicha  uzatilmoqda. 
Korporativ  tarmoq  mulьtimedia  va  ma’lumotlarni  boshqarishi  tashkilotlar  uchun  audio  va 
videokonferentsiyalarni  tashkil  etishni  taqozo  etadi.  Bundan  tashqari,  uning  asosida  shaxsiy  ichki 
telefon aloqasini tashkil etish mumkin.  
Bo’lim  tarmoqlari  korxonaning  bitta  bo’limida  ishlaydigan  katta  bo’lmagan  guruh 
xizmatchilari  uchun  ishlanadi.  Bu  bo’lim  100–150  taga  xizmatchidan  tashkil  topgan  bo’lishi 
mumkin. Bo’lim tarmoqlarining asosiy maqsadi, ilova, ma’lumotlari, lazer printerlari va modellarni 
ya’ni lokal resurlarni taqsimlashdir. Odatda, bu bo’lim tarmoqlari bir yoki ikkita faylli serverlarga 
va  30  dan  ortiq  foydalanuvchilarga  ega  bo’lib,  tarmoqlarga  bo’linmaydi.  Bo’lim  tarmoqlari 
qandaydir  bir  Ethernet,  Token  Ring  tarmoq  texnologiyasi  asosida  tashkil  etiladi.  Bo’limdagi 
tarmoqni  boshqarish  vazifasi  nisbatan  oddiy:  yangi  foydalanuvchilarni  qo’shish,  yangi  uzellar 
hamda  yangi  dastur  ta’minoti  versiyasini  joriy  etish.  Bunday  tarmoq  ishini  tarmoq  administratori 
bajaradi.  Korporativ  tarmoqlarni  masshtab  tarmoqlari  deb  ham  ataladi.  Korxona  masshtab 
tarmoqlari  alohida  joylashgan  korxonaning  barcha  hududdagi  ko’p  sonli  kompьyuterlarni 
birlashtiradi.  Bularda  foydalanuvchi  va  kompьyuterlar  soni  mingta,  serverlar  soni  yuzta  bo’lib, 
tarmoq orasidagi hududlar masofasi uchun global aloqani o’rnatish lozim bo’lib qoladi.  
Kampusli    tarmoqlar  –  nomi  ingliz  «campus»  so’zidan  olingan  bo’lib,  talabalar  shaharchasi 
degan ma’noni  beradi.  Universitet shaharchalaridagi  bir nechta mayda tarmoqlarni  bitta tarmoqga 
ulash  ehtiyoji  paydo  bo’ldi.  Hozirda  istagan  korxona  va  tashkilotlarni  belgilashda  kampus 
tarmog’ini ishlatish mumkin. Kampus tarmoqlari bitta korxonaning turli bo’lim tarmoqlarini ulash 
uchun  ishlatiladi.  Bu  tarmoq  bo’lim  tarmoqlari  orasidagi  muloqot,  korxonaning  ma’lumotlar 
bazasiga  kirish,  umumiy  faks  –  serverga,  o’ta  tezkor  printer  va  modemlarga  kirishni  ta’minlab 
beradi.  Natijada  korxonaning  har  bir  bo’lib  xizmatlari  boshqa  bo’limi  tarmoq  resurslariga  kirish 
imkoniyatiga ega bo’ladilar. 
Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, lokal va global tarmoqning bir–biridan aloqa yo’llarining 
sifatli  hamda  masofa  uzunligi,  ma’lumotlarni  uzatish  usullari,  ma’lumotlar  almashtirish  tezligi 
xizmat turlari bilan farq qiladi. 
Lokal  va  global  tarmoqlarni  birlashtirishda  optotolali  aloqa  yo’llari  bo’yicha  ma’lumotlarni 
uzatish  raqamli  platformada  bajariladi.  Global  tarmoq  xizmatlarini  quyidagi  sinflarga  bo’lish 
mumkin.  Interaktiv,  to’g’ri  murojaat  qilish,  keyinchalik  o’qishga  mo’ljallangan  xizmatlar.  Global 
tarmoqning to’rtta korporativ, tashkilotlararo, umummillatli, umumxalq turlari mavjud.