„O‘qituvchi nashriyot-matbaa ijodiy uyi toshkent-2020

12-mavzu.  OMONIM SO‘ZLAR USLUBIYATI

http://eduportal.uz

---

60

qora qiladi

,

  o‘t

da 

kuydiradi

. 3. Bizning 

maqom

imiz  ishq,  usulimiz 

odobdir.  Eshigimizni  emas,  ko‘nglimizni  cherta  olgan,  marhamat,  kelsin!  

4. Insonni 

yosh

  emas,  boshidan  kechirganlari,  xatolari,  iztiroblari,  og‘riqlari 

ulg‘aytiradi.  (Shams Tabriziy)

Tavsiya etiladigan so‘zlar:  fe’l,  sajiya,  xulq,  xil’at;  yomonotliq  qiladi, 

qoraytiradi,  kasri  tegadi,  nuqsi  uradi,  yomon  qilib  ko‘rsatadi;  daraja, 

bosqich,  yo‘l,  usul;  yil,  umr,  hayot.

Namuna:  tabiat  –  fe’l,  sajiya,  xulq,  xil’at.

12.3-mashq.

 

Quyida  berilgan  gaplarda  qanday  omonim  so‘zlar 

qo‘llanganligini aniqlang. 

1.  Kiyik  ovlarga  chiqqanda  4 – 5  kunlar  kimsasiz  kamarlarda  yotib, 

pistirmalarda  tunab,  yolg‘izlikka  mutlaqo  o‘rganib  ketgan  Omon  mergan 

xotinsiz  uyiga  ham  ko‘nikdi.  –  Men  ketay  deb,  tez  yetay  deb  bog‘ladim 

belga kamar. (Cho‘lpon)  2.  Urdi  Hasan  dovulni,  qattiq  tortib  ayilni. 

(„Ravshan“ dostoni)  –  Yolg‘izlik  qursin,  yolg‘izlikka  qorong‘i  tunda 

shabada  ham  dovul  bo‘lib  tuyular  ekan.  (A.Yo‘ldoshev) 3. Dutorning nozik 

torlaridan  chiqqan  „Navo“  kuyi  o‘z  nolasiga  tushunguvchi  Otabekdek 

yigitlarga  juda  muhtoj  edi.  (A.Qodiriy) – Ipak mato rang-barang noziklar, 

yarqiroq  pistonlar  bilan  bezatilgan  edi.  (Oybek)  4.  Qarg‘a  „qag‘ “  etadi, 

o‘z  vaqtini  chog‘  etadi.  (Maqol)  –  Kechdi  qancha  intizor  chog‘lar,  Vasling 

menga  bo‘lmadi  nasib.  (A.Oripov)

Namuna:  vaqt,  xushnud;  ingichka,  munchoq;  nog‘ora,  shamol;  tasma, 

g‘or.

Nazariy matn

Omonim  so‘zlar,  odatda,  lug‘atlardagina  (nutq  tarkibiga  kirmagan 

holatda)  omonim  bo‘lib  turadi.  Ular  shaklan  bir  xil  bo‘lsa-da,  bitta  so‘z 

emas.  Omonim  so‘zlarning  har  biri  nutqda  biror  grammatik  shakllarni 

qabul  qiladi  va  shundagina  ularning  qaysi  ma’noni  ifodalashi  ayon  bo‘ladi.   

Agar  shunday  bo‘lmasa,  omonimlarning  ma’nosini  anglab  bo‘lmay  qolar 

va  bu  ayrim  fikrni  tushunishda  chalkashliklarni  keltirib  chiqarar  edi. 

She’riyatda  omonim  so‘zlar  turkiy  tuyuq  janri  uchun  xizmat  qiladi.

http://eduportal.uz

---

61