O’qituvchi: M. To’raxonova

Psixologiya fanining tadqiqot metodlari

Barcha tabiiy va ijtimoiy fanlar singari psixologiya ham bundan keyingi tahlilini taqazo qiluvchi faktlarning to’plashning ikkta metoliga – o’z navbatida qator shakillari mavjud bo’lib, ularning mohiyatini o’zgartirmaydigan kuzatuv va eksperiment o’tkazish metodlariga egadir. Psixologiyada ilmiy bilishning ushbu vositalari mavjudligi (garchi bu har qanday fanda, umuman olganda, tomomila o’z-o’zidan tushunarli deb hisoblansa ham) ni alohida ta’kidlash zarurati shundan kelib chiqadiki, idiealistik psixologiya yuqorida bayon etilgan sabablarga ko’ra, kuzatuvchi o’z- o’zini

kuzatish bilan cheklanib, psixologik tadqiqotda, ayniqsa oliy darajadagi psixik jarayonlarni o’rganishda, eksperementning biron bir jiddiy rol o’ynashni inkor etib keladi.

Psixologiya fanining metodlari

1. 
   Kuzatuv
   

1. 
   uzluksiz;
   

2. 
   o’zini-o’zi kuzatish
   

2. 
   Tajriba usuli
   

1. 
   laboratoriyada tajriba o’tkazish;
   

2. 
   tabiiy sharoitda tajriba o’tkazish
   

v) kesma

3. 
   So’rovnoma
   

1. 
   Suhbat
   
2. 
   Tarjimaixol
   

2. 
   Intervyu
   
3. 
   Sostiometriya
   
4. 
   Test
   
5. 
   Statistik ma’lumotlarni qayta ishlash
   

Kuzatuv agar u tashqi hodisalarni tasvirlash bilan cheklanibgina qolmasdan, balki ushbu hodisalarning psixologik tabiyatini izohlab berish darajasiga ko’tarilsa, psixik tadqiqot metodi bo’la oladi. Kuzatuvchining mohiyati psixologik faktlarni faqat hisobga olishdan emas, balki bu psixologik faktlarning sabablarini ilmiy nuqtai nazardan izoxlab berishdan iboratdir. Faktlarni hisobga olish bilan turmushdagi oddiy kuzatuvchilar deb atalmish kuzatishlar chog’ida shug’ullaniladiki, kishi u yoki bu ishlar, xatti- harakatning sabablarini tusmol Bilan izohlaydi. Turmushdagi kuzatuvchilar ilmiy kuzatuvchilardan avvalo o’zining tasodifiyligi, uyushmaganligi va rejasizligi bilan farq qiladi. Unda psixik faktning hosil bo’lishi va uning kechishiga ta’sir qiladigan barcha muhim shart sharoitlar kamdan- kam hisobga olinadi. Biroq turmushdagi kuzatuvchilar son- sanoqsiz ravishda o’tkazilib turishi va mezon sifatida ixtiyorida kundalik tajribaning mavjudligi vajidan oqibat natijada ba’zan psixologik donishmandlikni rastianal mag’zini hadiya etadi. Turmushdagi son sanoqsiz psixologik kuzatuvchilarning natijalari maqol va maqollarda mujassamlashgan va o’rganish uchun muayan qiziqish tug’diradi.
Kuzatishdan farqli o’laroq, psxologik eksperement tadqiqotchining sinalayotgan faoliyatiga faol aralashuvi mumkinligini nazarda tutudi. Jumladn, tadqiqotchi psixologik fakt aniq namoyon bo’lishiga, uning eksperimentchi xohlagan yo’nalish bo’yicha o’zgartirishlarga, har jihatdan tadqiq qilish uchun bir necha marotalab takrorlanishga imkon beradigan shart- sharoitni yaratadi.

Eksperement metodning ikkta asosiy turi farqlanadi: labaratoriya eksperimenti va tabiiy eksperiment.

Labaratoriya eksperimentning xarakterli belgisi faqat uning labaratoriya sharoitlarida maxsus psixologik asbob- uskunalar yordamida o’tkazishlarida va sinaluvchining xati- harakatlari yo’l- yo’riqqa qarab sodir bo’lishi bilgangina emas, balki sinalayotganini biladigan sinaluvchi kishining munosabati bilan ham belgilnadi. Labaratoriya eksperimenti yordamida diqqatning xossalarini, idrok, xotira va boshqalarning o’ziga xos xususiyatlarini tadqiq qilish mumkin. Hozirgi paytda labaratorya eksperimentining ko’pincha shunday tarzda o’tkazishadiki, unda odam odatdagi sharoitlarda bajarishi mumkin bo’lgan faoliyatning ba’zi psixologik jihatlari modellashtirilib qo’yiladi. Jumladan, eksperimentning anchagina hissiy zo’riqish vaziyati modellashtirilib, uning jarayonida sinaluvchi, masaln, kasbi kori uchuvchi bo’lgan kishi anglangan echimlar qabul qilishi, yuksak darajadagi uyg’unlikni taqazo etadigan murakkab xarakatlar qilishi, prborlardagi ko’rsatkichlarga munosabat bildirishi va h. k lar belgilab qo’yilgan bo’lishi mumkin.