O‘qitish materiallari to‘plami tarkibi

Portativ kompyuterlar (noutbuklar) – bunday turdagi kompyuterlaning ekrani va asosiy 
bloki birlashgan bo‗lib mobil foydalanishga juda qulay  
  
  
Ko‗tarib olib yuriladigan kompyuterlar juda rang-barangdir: qo‗pol va og‗ir (15 kg 
gacha) ixcham ishchi staniyalardan to 100 g gacha og‗irlikdagi miniatyurali elektron yozuv 
kitobchasigacha mavjud. Ko‗tarib olib yuriladigan ShK larning ba‘zi tiplarini ko‗rib 
chiqamiz.  
     Ixcham ishchan staniyalar — eng quvvatli va yirik ko‗tarib yuriladigan shaxsiy 
kompyuterlardir. U ko‗pincha chemodan ko‗rinishda tayyorlanadi va nomadic — 
«ko‗chmanchi» nomiga ega. Ularning tavsiflari qo‗zg‗almas ShKishchi staniyalarning 
tavsiflariga o‗xshashdir: ko‗pincha RISC  tipidagi, 300 mGz gacha taktli chastotali kuchli 
mikroproessorlar, 64 Mbayt gacha sig‗imli tezkor xotira, gigabaytli diskli yig‗uvchilar, 
tezkor interfeyslar va kuchli, 4 Mbayt gacha videoxotirali videoadapterlar.  
    Aslini olganda, bu oddiy tarmoqdan ta‘minlanuvchi ishchi staniyalaridir, lekin konstruktiv 
jihatdan ko‗tarib olib yurishga qulay korpusga yig‗ilgan va barcha ko‗tarib olib yuriladigan 
ShK lar kabi VGA sinfidan yuqori bo‗lmagan tekis suyuq kristalli videomonitorga egadir. 
Nomadik odatda modemlarga ega va hisoblash tarmog‗ida ishlash uchun aloqa kanallariga 
tezda ulanishi mumkin.  
    Bu tipdagi ixcham kompyuterlar ko‗chma taqdimotlar uchun, ayniqsa multimedia 
vositalari mavjud bo‗lganda, samarali ishlatilishi mumkin, lekin ish stolida joyni tejashga 
imkon berib, qo‗zg‗almas variantda ham muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin.  
      Ixcham Notebook kompyuterlari, bu «tizzada ishlatiladigan» degan ma‘noni bildiradi, 
uncha katta bo‗lmagan «diplomat» o‗lchamidagi chemodan ko‗rinishda tayyorlanadi, 
ularning og‗irligi odatda 5-10kg oraliqda bo‗ladi.   

---

Apparat va dasturli ta‘minoti ularga eng yaxshi qo‗zg‗almas ShK lar bilan muvaffaqiyatli 
raqobatlashish imkonini beradi. Zamonaviy Notebook da ko‗pincha yuqori taktli chastotali (200 
mGz gacha) Pentium, Pentium pro mikroprotsessorlari ishlatiladi; tezkor xotirasi 64 mbayt gacha; 
1200 mbayt gacha sig‗imli qattiqdiskdagi yig‗uvchi, ko‗pincha olinadigan bo‗ladi; R-ROM va 
boshqa multimedia ta‘minoti ishlatilishi mumkin.  
1-Mukammallashgan parallel port;   
2-Ketma-ket 16550 porti;   
3-222x279 mm o‗lchamli asos;   
4-Balandlik 50 mm;   
5-Ikki marta skanerlanadigan aktiv yoki passiv rangli 24 santimetrli  
ekran;   
6-Lokal shinada va 1 mbayt videoxotirali grafik akseleratordagi videotizim;   
7-Ichiga sozlangan 19 millimetrli shartli manipulyator;   
8-Buyurtma shaklidagi klaviatura;  
9-Klaviaturaning yoki PS/2 sichqonchaning porti;   
10-Tashqi monitorga chiqish;   
11- Advaned Port Repliator asbobini ulash uchun raz‘yom;   
12-Buriladigan oyoqchalar;   
13-Almashtiriladigan qattiq disk;   
14-Bitta III tipidagi yoki ikkita II tipidagi PMIA kartochkalari uchun uyacha;  
15-Ta‘minot manbaidan o‗zgich;   
16-Manipulyatorning katta knopkalari;  
17-«Intellektural» lithium ion akkumulatorlari;  18-Qo‗l barmoqlari 
uchun tayanch;   
19-3,5 dyuymli 1,44 Mbaytli diskovod.  
Notebook  
ta‘minoti  
3-4  
soat   davonida  
avtonom  
ishlashni 
ta‘minlovchi ixcham akkumulatorlardan amalga oshiriladi.   
Hozirgi vaqtda Notebook ning uchta asosiy ko‗rinishi qaror topdi:  
• 
Boshlang‗ich darajali kompyuter-yon daftarcha; • Yuqori unumdorli mobil 
ishchi staniyalar;  
• 
Ko‗p qatlamli kompyuter-yon daftarchalar.  
Boshlang‗ich darajali kompyuter-yon daftarchalar shu qism sinfdagi ixcham 
kompyuterlarning eng ko‗p tarqalgan klassik variantidir. Bu kategoriyaga 1997 yilda 
Pentium 133 mg gacha mp li, 8 mbayt gacha sig‗imli tezkor xotirali, 1,08-1,3 gbayt sig‗imli 
vinchesterli, 11,3" displeyli va sozlangan faks-modemli kompyuterlar to‗g‗ri keladi.  
Bu kategoriyadagi kompyuterlarni hozirda deyarli barcha asosiy kompyuter firmalari: 
IBM, Toshiba, ompac, acer ishlab chiqarmoqdalar.  
    Notebooklar orasida peshqadami bu qims sinfdagi ShK lar orasida standartni belgilovchi 
IBM Think Pad modellaridir. Lekin ko‗pgina boshqa firmalarning ham mashhur Notebook 
vakillari mavjuddir. Hozirgi kunda yuzlab, minglab noutbuklarning turlari mavjud, 
shuningdek, o‗nlab brend ostidagi noutbuklar bozorni egallashga ulgurgan. Birinchi mezon 
sifatida narxiga qaralsada, baribir ko‗pchilik noutbuk ehtiyot qismlarining sifati va 
imkoniyatini inobatga olishadi.   

---

  
Protsessor  
Ko‗pchilik portativ kompyuterlarga Intel kompaniyasining protsessorlari o‗rnatilgan. 
Noutbuklar protsessori odatiy kompyuterlar protsessoridan Speed step texnologiyasi asosida 
ishlovchi energiya tejamkorligi bilan farqlanadi. Bunday protsessorlar uzoqroq vaqt avtonom 
tarzda ishlashga xizmat qilish uchun mo‗ljallangan.  
Biroq elektr ta‘minot tizimiga ulangan vaqtida noutbuk protsessori maksimal 
samaradorlikni ta‘minlash uchun to‗liq quvvat bilan ishlashga o‗tadi. Akkumulator bilan 
ishlashni boshlashi bilanoq yana yarim quvvatli rejimga o‗tadi.  
 Aksariyat zamonaviy noutbuklar protsessorida yadrolar soni 1, 2 yoki 4tani taShKil etadi. 
Yadrolar sonining ko‗pligi bir vaqtning o‗zida ko‗plab dasturlardan samarali foydalanish 
imkonini beradi.  
Kesh-xotira — o‗ta tezkor operativ xotira bo‗lib, hajmi 1dan 8 Mbaytgacha etadi. 
Katta hajmli kesh-xotira multimediyali ilovadasturlar, o‗yin o‗ynash va videolarni tomosha 
qilishda ahamiyatga ega.  
Noutbuklarda bir yadroli ((Intel Pentium M, Intel core solo, AMD Turion 64) va ko‗p 
yadroli (Intel core 2 Duo, Intel core 2 Cuad, Intel core i7, AMD Turion X2) protsessorlar 
qo‗llaniladi. Arzon mahsulotlarda esa protsessorlarning ―yengillashtirilgan‖ Intel celeron M 
va AMD Mobile Sempron kabi namunalari ishlatiladi. Ular kichik hajmli kesh-xotira, 
imkoniyati sun‘iy cheklangan sistema shinalari bilan ta‘minlangani bois samaradorligi ham 
pastroq bo‗ladi.  
Shuningdek, ayrim noutbuklarda odatiy kompyuterlarning protsessorlari o‗rnatiladi.   
Operativ xotira (OZU)  
Operativ xotira yoki sistema xotirasi protsessor ishlayotgan vaqtda ma‘lumotlar va 
vazifalarni saqlab turish uchun zarur. Agarda kompyuterni avtomobil bilan solishtirsak, 
protsessor uning motori, operativ xotirani esa transmissiya (tezlik uzatmalar qutisi) ga 
o‗xshatish mumkin.  
Kuchli, ko‗p yadroli protsessor 512 Mbli operativ xotirada ancha ―qiynalib‖ qoladi. 
Unga yaxshisi 4Gb operativ xotira zarur. Aks holda noutbuk sekin ishlaydi.  
Shuningdek, operativ xotiraning yaxshi ishlashi noutbukka qaysi operatsion sistema 
o‗rnatilganiga ham bog‗liq. Masalan, 32-bitli Windows XP va Windows Vista faqatgina 4Gb 
operativ xotirada ishlashi mumkin. 64-bitli Windows XP, Windows Vista va Windows 7 
namunalari esa  
128Gbgacha bo‗lgan operativ xotirani qo‗llaydi.  
Ekran (monitor)  
Ekran hajmi odatdan dyum o‗lchov birligi bilan belgilanadi (1 dyuym — 2,54 sm). 
Bugun displey diagonali 7″ (mitti netbuklar) dan 18″ gacha bo‗lgan noutbuklarni topish 
mumkin. Yupqa ultraportativ noutbuklar displeyi esa odatda 13,3″dan oshmaydi.   
Suyuq kristalli displey (Jidkokristallicheskiy displey — JK- 
displey yoki LD-displey, ingl. LD – Liquid rystal Display) piksel (angl. piture element ili 
piture sell — naimenshiy logicheskiy element izobrajeniya) deb nomlangan mayda 
katakchalardan iborat matritsadan tashkil topgan bo‗lib, ekranning asosiy xususiyati ushbu 

---

katakchalar miqdoriga bog‗liq. Ya‘ni, ekran imkoniyati katakchalarning gorizontal va 
vertikal sanog‗i bo‗yicha baholanadi. Masalan, 1440×900 hajmli matritsaga ega ekranda 
piksellar gorizontaliga 1440, vertikaliga 900tani tashkil etadi.  
Zamonaviy noutbuklar displeyi 1024×600 dan 1920×1080 gacha pikselni tashkil etadi. 
Piksellar soni tasvir sifatiga ta‘sir ko‗rsatadi, qanchalik sig‗im katta bo‗lsa, sifat ham 
shunchalik yaxshilanadi. Ammo bundan ekran ko‗p energiya talab etishi bilan ham ajralib 
turadi.  
  
Videotizim  
Ushbu tizimga videoxotirali grafika kontrolleri va kompyuter displeyi kiradi. Portativ 
kompyuterlar asosan idora ishlaridan foydalanish uchun mo‗ljallangan. Ular yordamida 
murakkab grafik amallarni bajarish noqulay. Shu bois ham hattoki eng zamonaviy 
noutbuklarda ham ―almisoqdan qolgan‖ 4-8Mb hajmli grafik adapterlar qo‗llaniladi. Biroq 
grafik chiplarning yangi avlodlari mazkur vaziyatni keskin o‗zgartirmoqda va 
superzamonaviy GE-Fore texnologiyasiga ega noutbuklar paydo bo‗lmoqda.  
Videokarta (grafik plata) — tasvirlarni shakllantirib, ekranga chiqarib beruvchi 
qurilma. Noutbukdagi videokarta yuqori sifatli tasvirlar (HD-video) ni tomosha qilishga 
imkon beradi.  
Qattiq disk (Hard disk drive — HDD)  
Energiya ta‘minoti qattiq disk hajmiga aloqador bo‗lmagani bois imkoniyatingizga 
qarab kattaroq hajmli qattiq diskka ega noutbuk olishingiz mumkin. Biroq bugungi kunda 
noutbuklarga yanada kamroq energiya talab qiluvchi maxsus 2,5″ vinchestrlari 
o‗rnatilmoqda.  
Qattiq disk hajmi qanchalik katta bo‗lsa, unda shunchalik ko‗p ma‘lumotlarni saqlash 
mumkin.  
  
Kommunikatsion imkoniyatlar  
Bugun barcha noutbuklarda tashkil olam bilan axborot almashishga mo‗ljallangan 
qurilmalar mavjud. Ular noutbuk ichiga o‗rnatilgan bo‗lishi ham mumkin, yoki maxsus 
chiqish portlari orqali amalga oshiriladi.  
Demak, noutbuklarning kommunikatsion imkoniyatlari:  
Modem. RJ-11/RJ-12 chiqish yo‗li bilan simli telefon tarmog‗i orqali internetga 
ulanish imkonini beradi. Unda axborotlarning maksimal almashish tezligi 56 Kbit/sek (7 
Kbayt/sek) ni tashkil etadi. Bunday past ko‗rsatkich bois modemlar qariyb iste‘moldan 
chiqqan.  
Internet. Noutbuklardagi RJ-45 chiqish yo‗li kabelli internetga ulanishga xizmat 
qiladi. Keng tarqalgan mazkur texnologiya ancha arzonga tushadi va uy yoki idorada 
ma‘lumotlarni 1 Gbit/sek (taxminan 128 Mbayt/sek) gacha almashishga imkon beradi.  
WI-FI. Internetga simsiz ulanish texnologiyasi. Odatda 90 metr radiusda unga ulanish 
mumkin. Biroq devor, metal konstruksiya va boshqa to‗siqlar bu masofani sezilarli darajada 
qisqartirishi mumkin. WiMAX. Keng qatorli, tobora rivojlanib borayotgan simsiz internet 
texnologiyasi. Ma‘lumotlarni 70 Mbit/sek tezlikda 50 km radiusgacha qabul qila oladi.  
Bluetooth. Yaqin atrofdagi mobil telefoni, noutbuk, garniturlar, o‗yin qurilmalari va 
joystik, raqamli foto va video kameralari, printer, faks va boshqa qurilmalarga ulanib, 
ma‘lumotlar almashishga xizmat qiladi. Odatda noutbuklarda 10 metr radiusda soniyasiga 
2,1 Mbgacha tezlikda ma‘lumot uzatuvchi Bluetooth. Yaqin atrofdagi mobil telefoni, 
noutbuk, garniturlar, o‗yin qurilmalari v 2.0 texnologiyasi o‗rnatiladi.