Оптик толада сигналнинг сўниши

4.7. Қутбланган мода дисперсияси

Бир модали оптик толаларда асосан битта асосий мода узатилади. Бироқ, қутбланишни ҳисобга олсак бир модали толаларда иккита мода узатилади. Улар бошланғич асосий моданинг ўзаро перпендикуляр қутбланган икки ташкил этувчиларидир. Бу ташкил этувчиларидан бири доминант ҳисобланиб, горизонтал Х ўқи бўйлаб, иккинчиси вертикал юзадан Y ўқи бўйлаб тарқалади. Х ўқидан узатилган мода Y ўқидан узатилган модага нисбатан тез етиб боргани учун Х ўқини “тез узатадиган ўқ”, Y ўқини “секин узатадиган ўқ” дейилади (3.20-расм) [7].

3.20–расм. Қутбланган мода дисперсиясининг ҳосил бўлиши.

Сигнал идеал аниқ геометрияга эга толадан узатилганда эди, модалар қабул қилувчи пунктга бир хил тезликда, бир хил вақтда етиб борарди. Лекин, амалиётда толанинг геометрик ноидеаллиги, шунингдек турли механик ва оптик омиллар туфайли синдириш кўрсаткичларининг ассиметриясини юзага келиши сабабли икки ўзаро перпендикуляр қутбланган модалар вақт бўйича турлича кечикиши натижасида турли тезликларда тарқалади. Тола чиқишида бошланғич сигнални асосий модаси бузилган холда етиб келади. Икки ўзаро перпердикуляр қутбланган ташкил этувчи модаларни турли тезликларда тарқалишидан бошланғич сигнални бузилган холда қабул қилиниши қутбланган мода дисперсияси (ҚМД) ҳисобланади.

Қутбланган мода дисперсияси (ҚМД)ни ҳосил бўлишига асосий сабаб бу тола ўзагининг геометриясини бузилиши, ноидеаллигидир. Тола ўзагини ноидеаллиги (оваллигини бузилиши), тола геометриясининг ўзгариши ишлаб чиқариш ёки фойдаланиш жараёнларида юзага келади. Шунингдек, қутбланган мода дисперсиясини ҳосил бўлишига олиб келадиган тола геометриясининг ўзгаришига толани букилишлари, толани жўнатиш учун махсус ғалтакларга ўраш, сўнг уни ётказишдаги механик ҳаракатлар ҳам таъсир қилади. Бу ҳаракатлар тола деформациясига олиб келади ва толани профилини ёки ўзакни қобиқ марказида жойлашувини бузади.
Қутбланган мода дисперсияси пикосекундда (пс) да ўлчанади. Тола дефектларини қўшилиши ва қутбланган мода дисперсияси билан ўзаро таъсирда бўлиши натижасида секциядан секциягача сигнал етиб боргунча қутбланган мода дисперсияси ошиб боради. Толани характерловчи бундай холдаги қутбланган мода дисперсияси пс/нм^-1/2 да ўлчанади. Бир неча секциялардан иборат трасса учун ҳар бир участкаларга мос келувчи қутбланган мода дисперсияларини ўртача квадратик йиғиндисини қўллаш керак.
Толали оптик алоқа тизимларига қутбланган мода дисперсиясини таъсири ушбу холларда ошади:

• 
  каналда узатиш тезлиги ошганда;
  
• 
  регенераторлар орасидаги масофа узайтирилганда;
  
• 
  каналлар сони ошганда (DWDM)- зич спектр бўйича зичлаштирилган технология қўлланилганда.
  

Толани ишлаб чиқариш жараёнини қатъий назоратга олиш билангина қутбланган мода дисперсияси қийматини камайтириш мумкин.