Operatsion tizimlar

Kompakt disk bilan ishlash: ma'lumot yozish, 
ko'chirish, ochish.                
                                       
Kompakt  disk  disketaga  nisbatan  ancha  ko'proq 
ma'lumot  saqlash  imkoniga  ega.  Masalan,  disketaning 
hajmi  1,44  MB  bo'lsa,  kompakt  diskning  hajmi  650 
yoki 700 Mb ni tashkil etadi, ya'ni unga taxminan 500 
marta  ko'proq  ma'lumot  yoziladi.                    Kompakt 
diskdagi  ma'lumotlarni  o'qish  uchun  kompyuterga 
maxsus qurilma - CD ROM (Compact disk Read Only 
Memory)  Drive  o'rnatilgan  bo'lishi  kerak.  Kompakt 
diskdagi  ma'lumotlarni  o'qish  uchun  kompakt  diskni 
qurilmaga  o'rnatish  kerak.  Buning  uchun  CD  ROM  qurilmasining  Open/Eject  tugmasini 
bosib,  lotok  ochilganidan  keyin,  unga  diskni  o'rnatib,  Open/Eject  tugmasini  takroran 
bosish  zarur.  Natijada  disk  aylanib,  undagi  ma'lumotlarni  o'qish  jarayoni  boshlanadi. 
Windows  operasion  sistemasida  o'rnatilgan  diskdagi  ma'lumotlar  turini    aniqlash  amalga 
oshiriladi  va  u  aniqlanganidan  keyin  biror  bir  amalni  bajarish  taklif  etiladi:  Taklif 
oynasining mazmuni o'rnatilgan dasturlar va disk mazmuniga bog'liq bo'ladi.   
Diskda audio va video ma'lumotlar mavjud bo'lsa, ularni biror dasturda ochish, rasm 
bo'lsa,  ko'chirish  yoki  chop  etish  taklif 
qilinadi.  Diskdagi  ma'lumotlarni  ko'chirish 
xuddi 
disketadan 
ko'chirishdek 
amalga 
oshiriladi.  Diskka  ma'lumot  yozish  uchun 
kompyuterga  maxsus  qurilma  -  CD  Writer 
o'rnatilgan  bo'lishi  kerak.  Bunday  qurilmada 
ma'lumotlarni maxsus turdagi disklarga yozish 
mumkin  -  CD-R  (Recordable  -  bir  marta 
yozib,  cheksiz  o'qish  mumkin)  va  CD-RW 
(Rewritable  -  bir  necha  marotaba  yozish  va 
o'chirish mumkin). 
     Kompakt 
diskka 
ma'lumot 
yozishni 
Windows  XP  operasion  sistemasi  vositalari 
yordamida  amalga  oshirish  mumkin.  Lekin 
disk  yozish,  nusxasini  ko'chirish,  o'chirish  va 
yangilash  masalalarini  mukammal  darajada 
bajarish  uchun  maxsus  dasturlardan  foydalanish  tavsiya  qilinadi,  masalan  Ahead  Nero 
Burning ROM dasturidan. Oxirgi yillarda CD texnologiyasi o'rniga  yangi - DVD (Digital 
Versatile  Disk  -  raqamli  hajmi  katta  disk)  texnologiyasi  keng  tarqalib  ommalashib 
bormoqda. Dastlabki DVD disklarga yuqori sifatli videoma'lumotlar yozilgan bo'lib, tasvir 
va ovoz sifati ko'rsatkichlari sezilarli darajada yuqori bo'lgan. Keyinchalik ulardan nafaqat 

---

63 
 
 
 
       10-rasm
.
Obektlarni tanlash
 
video,  balki  boshqa  ma'lumotlarni  (data)  ham  yozishda  foydalanilmoqda.  Shaxsiy 
kompyuterda DVD disklarni ochish uchun unga DVD ROM qurilmasi o'rnatilgan bo'lishi 
kerak.  DVD  ROM  qurilmasi  nafaqat  DVD,  balki  CD  disklarni  ham  ochish  imkoniyatini 
yaratadi.  Hozirgi  kunda  DVD  disklarni  o'qishning  maksimal  tezligi  16  karrani  tashkil 
etadi, ya'ni  13805  Kb/sek*16  =22080  Kbit/sek, CD disklarni o'qishning  maksimal  tezligi 
esa 52 karrani tashkil etadi, ya'ni 150 Kbit/sek*52=7800 Kbit/sek. Bundan tashqari DVD 
disklarni hajmi ancha kattaroq, chunki ulardagi ma'lumot yoziladigan maxsus joy "pit"lar 
o'lchamlari kichkinaroq va zichroq joylashgan. Natijada DVD diskning hajmi kamida 4.7 
Gb tashkil etadi. 
O'lchamlari               CD-ROM                 DVD-ROM 
Diametr                     120 mm                   120 mm 
Kengligi                    1,2 mm                    1,2 mm (0,6 mm qatlam) 
Oraliq masofasi         1,6 mkm                   0,74 mkm 
To'lqin uzunligi         780 nm infraqizil    640 nm qizil 
Hajmi   700 Mb          4,7 Gb 
Qatlamlar soni 1         1, 2, 4 
DVD   disklarning  hajmi ularning  
turiga  
bog'liq  
bo'ladi:                                               
Bir   tomonlama  bitta   qatlamli  
DVD  disk              4,7   Gb                                                         
Bir   tomonlama  ikkita qatlamli  
DVD  disk           8,5  
Gb                                                      
Ikki tomonlama har tomonida bittadan qatlamga ega DVD disk           9,4 Gb 
        Ikki tomonlama har tomonida iktadan qatlamga ega DVD disk  17 Gb                                                                                                           
DVD  disklariga  ma'lumot  yozish  uchun  maxsus  disklar  (DVD-R, 
DVD+R, DVD+RW, DVD-RW, DVD DL) va DVD Writer qurilmasidan 
foydalanish kerak bo'ladi.  
 O'zbekiston  bozorida  CD  va  DVD  qurilmalardan  quyidagi  firmalar 
mahsuloti keng tarqalgan: ASUS, LG, Samsung, Benq, Nec, Pioneer, BTC, Teac, Liteon, 
Toshiba va xokazo.