Operasion sistema va uning turlari

2. Operatsion tizim haqida tushuncha
Operatsion tizim kompyuter ishga tushirilishi bilan yuklanuvchi shunday bir dasturki, bu dastur foydalanuvchiga EHM bilan muloqot qilish vositasi bo’lib xizmat qiladi, uning barcha qurilmalari ishini boshqarish imkonini beradi.
Operatsion tizim yordamida tezkor xotiradan foydalanish, disklardan axborotlarni o'qish va axborotlami disklarga yozish, amaliy dasturlami ishga tushirish va shu kabi turli ishlarni amalga oshirish mumkin. Operatsion tizimga ehtiyojning asosiy sababi, yuqoridagi ishlarni bajarish uchun kompyuteming quyi bosqichdagi yuzlab yoki minglab elementar amallarni bajarishga to‘g‘ri keladi:
•Masalan, disk yurituvchi yoki vinchestr qurilmalari diskni aylantiruvchi dvigatellarini ishga tushirish yoki to‘xtatish, o'qish qurilmalarini diskning biror silindiriga utkazish, o'qish qurilmalaridan birini tanlash, axborotni disk yo’lidan kompyuterga o'qish kabi elementar amallamigina «tushunadi». Shuning uchun biror faylni bir diskdan boshqa diskka yozib qo'yish kabi sodda jarayon ham, disk yurituvchi ishlari bilan bog’liq minglab amallarni, ularni nazorati bilan bog’liq amallarni, diskdagi fayllarning joylashish jadvalidan axborotni izlash hamda qayta ishlash amallarini va yana bir qancha amallarni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari quyidagilarni ham hisobga olish darkor:
•Turli formatli disketlar mavjud boiib, ularning har biri bilan operatsion tizim ishlay bilishi shart. Foydalanuvchi uchun esa har qanday formatli disketlar bilan ishlash jarayoni bir xil kechishi kerak;
•Diskdagi har bir fayl o‘z o‘miga ega, ammo ularning diskning qayerida joylashganligini foydalanuvchi bilishi shart emas, fayllarning joylashish jadvalini tashkil etish, axborotni izlash, fayllarga joy ajratish kabi ishlarni operatsion tizim amalga oshiradi;
• Nusxa olish dasturi ishi vaqtida bir necha o'nlab maxsus vaziyatlarga duch kelinishi mumkin, masalan, axborotni o'qish yoki yozishdagi xatolik (diskdagi kerakli axborot joylashgan ba’zi yo'llaming ishdan chiqishi), disk yurituvchilaming ishga tayyor emasligi (disk o'rnida emas), nusxa olinayotgan fayl uchun diskda joy yo'qligi va hakazo. Ana shu barcha vaziyatlardan chiqish ishlarini bajarish va
foydalanuvchiga bu haqda kerakli xabar berib borish kerak;
Operatsion tizimning asosiy vazifasi foydalanuvchini uning bajarishi va umuman bilishi ham kerak bo‘lmagan yuqoridagi zerikarli hamda juda murakkab ishlardan xalos etish, kompyuter bilan muloqot qilishda qulayliklar yaratishdir. Bundan tashqari, operatsion tizim fayllarni ko‘chirish yoki chop etish, kerakli
dasturlarni tezkor xotiraga yuklab ishga tushirish va boshqaruvni ularga uzatish, operativ xotirani dastur ishi so'ngida bo'shatib boshqaruvni yana o‘ziga olish kabi ishlarni ham bajaradi.