Opera janrining vujudgakelishi va rivojlanishi

1790-yilning boshida Venada Motsartning Da Ponte librettosiga yozilgan yangi 
«Hamma shunday qiladi» buffa operasi qo'-yiladi. 
G'oyaviy jihatdan bu opera «Figaroning uylanishi» va «Don Juan»dan pastroq bo'lsa-da, 
musiqiy  tavsiflarning  yorqinligi,  individual  aniqligiga,  psixologik  nozikligiga,  ansambl 
mahoratiga ko'ra u motsartona musiqiy dramaturgiya tamoyillarni rivojlantiradi. 
         Motsartning bu quvnoq, shuningdek, bir qator shodiyona sahnaviy vaziyatlarga boy 
seria operasi  kompozitorning  o'z hayoti bilan keskin nomuvofiqlikda edi: uning  moddiy 
ahvoli og'ir va ahyon-ahyondagi chiqishlari esa hayotiy ehtiyojlarni qondirolmasdi. 1791-
yil  yozida  Chexiya  qiroli  Leopold  II  ning  taxtga  o'tirishi  munosabati  bilan  Motsartga 
«Titning rahmdilligi» seria operasigabuyurtma beriladi (Metastazio librettosi asosidagi). 
Ushbu  opera  Yevropa  teatrlari  repertuariga  kirgan  emas,  kompozitor  ijodida  ham  u 
ikkinchi darajali o'rin tutadi, zero, XVIII asr  oxiriga kelib,  mifologik va  qadimgi tarixiy 
sujetlar  asosidagi  seria  opera  janrining  vaqti  o'tgan  edi.  Daho  Motsartning  eng  buyuk 
kashfiyotlaridan  biri  uning  oxirgi  operasi  —  «Sehrli  nay»  bo'lib,  Vilandning  «Lulu» 
ertagiga Shiqaneder librettosi asosida yaratilgan edi. Sujetning bolalarcha sodda qurilishi, 
voqealar rivojidagi mantiqiy asoslarning mavjud emasligiga qaramasdan «Sehrli nay»da 
Motsartga yaqin bo'lgan  ilg'or axloqiy-ma'naviy ideallar mujassamlashgan.  

---

39 
 
«Sehrli  nay»  XVIII  asr  Avstriya  zingshpil  janrini  yakunlar  ekan,  o'zida  XIX  asr 
boshlarida  paydo  bo'lgan  nemis  romantik  operasiga  xos  bo'lgan  qirralarga  ham  ega  edi. 
Ushbu  opera  chuqur  falsafiy  ertak  bo'lib,  musiqada  yoaig'lik  va  tun  timsollari 
qaramaqarshi  qo'yiladi.  Operada  bir-birini  sevuvchi  Tamino  va  Paminalarningtuyg'ulari 
ifodalanadi. 
Avstriya-nemis 
xalq 
teatrining 
asl 
personajlari- 
Papageno 
va 
Papagenalarning xalqona hajviy obrazlari ham yorqinlikda ulardan qolishmaydi. 
Operani  hali  tugatib  ulgurmasidan,  Motsart  Rekviyemga  judag'alati  bir  sharoitda 
buyurtma  oladi.  Uning  oldiga  qora  kiyimdagi  bir  odam  kelib,  Rekviyemga  buyurtma 
beradi 
va 
shu 
bilan 
g'oyib 
bo'ladi. 
Motsart 
uni 
boshqa 
ko'rmaydi. 
Mazkurtashrifundakuchli  taassurot  qoldiradi.  Motsart  bu  buyurtmani  o'limi  yaqinlashib 
kelayotganini  payg'ambarlarcha  sezgan  shaxsning  dafnoldi  buyurtmasisifatida  qabul 
qiladi.  Keyinchalik  ma'lum  bo'lishicha,  g'alati  muxlis  graf  Shtuppaxning  xizmatkori 
Bo'lib,  ehtiyoji  bor  kompozitorlarga  turli-tumari  asarlarni  yozish  uchun  buyurtma 
berishni odat qilgan, ulami arzimagan pulga sotib olib, keyinroq bu asarlarni o'z nomidan 
bosib chiqarar ekan.