|
Mavzu № -«Oydin» sonatasi. op. 27, cis-moll
92
«Oydin» sonatas! Betxovenning eng ilhombaxsh, shotrona vaoriginal asarlari sirasiga
kiradi, uni Betxovenning zamondoshi-shoir Ludvig Relshtab shunday nom bilan atagan.
Sonatani ilkbor tinglagan shoir Shveysariyaning Fivalshtet ko'lidagi ajoyib,oy nur taratib
turgan tunni tasawur qiladi. Biroq, shoir ushbuulug' asarning faqatgina tashqi taraflarini
ilg'ab olgan edi, xolos.
Aslida tabiat manzaralari ortida insonning shaxsiy dunyosi - mujassam,osoyishta
tafakkurdan
to
juda
ham
begonalashib
ketishgachabo'lgan
holat
ochib
berilgan.Betxovenning tarjimayi holini tuzuvchilar «Oydin» sonatasining mazmunini
kompozitorning Julyetta Gvichchardiga bo'lganbaxtsiz muhabbati bilan bog’lashadi, zero,
bu asar unga bag'ishlangan.Lekin sonataning mazmuni tor shaxsiy kechinmalarganisbatan
ancha kengdir. Kompozitor-romantiklar ijodi uchunnamuna bo'lib xizmat qilgan bu
asarni yaratishga kompozitorninghissiyotlari turtki bo'lgan bo'lishi mumkiri.
Betxoven o'z sonatasini «Sonata quasi una fantasia* (fantaziyaga o'xshash sonata)
deb atadi, bu bilan erkin tuzilganishni ta'kidlab, turkum qismlari joylarining
o'zgartirilishini oqladi. Umumqabul qilingan sonata allegrosi o'rniga Adajio sadolanadi,
sonataliqismning o'zi esa finalga olib o'tilgan.Sonata dramaturgiyasi va kompozitsiyasi
asarning shoirona fikriva asosiy g'oyasi bilan bog’langan. Adajiodan asta-sekin
Prestoajitatoga o'tish kompozitor tomonidan ifoda etilgan ruhiy dramava his-tuyg'uli
holatlar bilan belgilanadi. Hissiyotning g'ussali, qayg'uli o'ylardan shiddatli faollikka va
ochiq nizoga o'tishi, sonata shaklining o'zini birinchi qismdan finalga o'tkazilishini
oldindan belgilab berdi. Sonataning birinchi qismi bo'lgan Adajioni adolatlitarzda XIX
asrning birinchi noktyurni, deb atashadi. U preludiyalibadihaliuslubda bayon etiladi va
Baxning xoral preludiyalariga yaqinturadi. Qayg'uli-ta'sirchan kuy ifodali fon yaratuvchi
triollar vaorgan baslarining to'xtovsiz harakati ostida sadolanadi. •
Adagio sostcnuto
93
Adajio birinchi bo'limining qayg'uli tavsifdagi deklamatsiyasi o'rta bo'limda
hayajonli tuyg'ular va finalda ta'sirchan sadolanish bilan almashadi. Repriza zichlanib,
qisqartirilgan vashu bilan u butun qism dinamikasini kuchaytiradi. Kodada keskinlik
susayadi. Baslarning zulmatli sadolari ostida tobora so'nibborayotgan kuy sadolari
eshitiladi.
Ikkinchi qism -Allegretto -orzu-xayolli birinchi qismdan qudratli fmalga o'tish
vazifasini bajaradi. «Oydin» sonatasi Allegrettosihaqida List shunday degan: «Ikki arosat
orasidagi gul».Ushbu qism murakkab uch qismli shaklda yozilgan va uningmusiqasini
Shekspirning «Yoz tunidagi tush» asaridan elflar raqsibilan tenglashtiradilar.
Bu nafasni qisqa rostlash bo'lib, undan keyin dinamikali sonatashakliga xos bo'lgan
yuqori darajadagi his-tuyg'ular to'libtoshganfinal keladi.
Uchinchi qism. Presto ajitato. Final sonata shaklida yozilganva butun asarning markazini
tashkil qiladi. Bu yerda haqiqiy drama boshlanadi, unda hayajonli va iztirobli inson
qalbining bir butun dunyosi ko’rsatib berilgan. Final mavzu materiali Adajio bilan
bilvositabog’langan. Adajioasosida yotgan yoyilgan holdagi cis-moll uchtovushligi final
boshpartiyasining o'zagiga aylanadi.
Presto agitato
Butun final davomida o'tadigan yagona ritmik zarblar judakatta hayajon darajasini aks
ettiradi. Ekspozitsiyaning so'rigida biroz tinchlanish sodir bo'ladi. Rivojlovda dramatik
o'sishning yangi to'lqini paydo bo'ladi. Dinamiqaning o'sishi ekspozitsiyadan
olinganmavzu unsurlarining rivojlantirilishi hisobiga ro'y beradi. Bosh partiya
qisqartiriladi, yordamchi partiya deklamatsiyali ohanglarni ta'kidlovchi alohida qisqa
jumlalardan tashkil topadi.
Repriza (takror) oldidan organ punkti beriladi, unda ekspozitsiyaningeng yorqin
unsurlari namoyish etilgan. Dinamika astasekinkamayib boradi va osudalik
boshlanadi.Repriza (takror) lirik jo'shqinlik sifatida qabul qilinadi, u to'satdan paydo
bo'lgan quwat bilan to'lib-toshgan. Reprizadan keyinkoda keladi, butun asarning dramatik
94
kulminatsiyasi shu yergato'g'ri keladi. O'zining hajmi bo'yicha koda rivojlovdan bir
nechabor katta va u shaklning mustaqil bo'limiga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
